ข้อมูลคำศัพท์นี้นำมาจาก หนังสือสารานุกรมภาษาอีสาน-ไทย-อังกฤษ ของ คุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2532 แปลและให้ความหมายคำเป็นภาษาอังกฤษ โดย คุณแซม แมททิกซ์ (Samuel A. Mattix) ชาวอเมริกัน ที่เข้ามาสอนศาสนาที่จังหวัดนครพนม เป็นเวลาหลายปี คุณแซมเข้าใจภาษาอีสาน และพูดภาษาอีสานได้ดีเหมือนคนอีสานทีเดียว
การนำเสนอคำศัพท์เหล่านี้อาจจะยังไม่ครบถ้วนมากนัก ถ้าท่านใดค้นหาคำใดไม่เจอ อาจจะไม่มีในฐานข้อมูลนี้ อยากทราบความหมาย ก็สอบถามมายังจะค้นคว้าหาคำตอบมาเพิ่มเติมให้ ในสารานุกรมชุดนี้นั้น ถ้าหากท่านได้ค้นหาอย่างครบถ้วนแล้ว จะพบว่า เน้นไปในทางศาสนาพุทธมากทีเดียว มีคำเกี่ยวกับพระสงฆ์มาก เนื่องจากการจัดทำสารานุกรมนี้เริ่มทำในสมัยที่คุณพ่อปรีชา พิณทอง ยังบวชอยู่ในร่มกาสาวพัตร์ ท่านสอบได้เปรียญเก้าประโยค ซึ่งถือว่าเป็นเปรียญสูงสุดของฝ่ายสงฆ์ ได้รับการยกย่องจากทุกสารทิศในวงการสงฆ์ เพราะเป็นพระชนบทที่ไม่ได้ไปร่ำเรียนในสำนักกรุงเทพฯ แต่สอบได้ สมณศักดิ์ครั้งสุดท้ายคือ เจ้าคุณพระศรีธรรมโสภณ
ภาษาอีสานนั้นมีคำพูดที่หลากหลาย คำคำเดียวอาจมีความหมายได้หลายอย่าง บรรดาคำเหล่านี้ล้วนเป็นคำเก่าทั้งสิ้น บางคำยังใช้กันอยู่ บางคำเกิดขึ้นใหม่ บางคำหมุนเวียนเปลี่ยนไป บางคำเสื่อมสิ้นไปสูญหายไปเหมือนคน เพราะเกิดนาน จะมีหลงเหลืออยู่บ้าง ก็ในวรรณคดีอีสานเก่าๆ อักษรย่อที่ใช้ในสารานุกรมจะมีความหมายดังนี้
บัญชีอักษรย่อที่ใช้ในสารานุกรมนี้
- อักษรย่อในวงเล็บ ที่บอกที่มาของคำ
ข. = เขมร ป. = ปาลิ (บาลี) ป., ส. = บาลี, สันสกฤต จ. = จีน ส่วย = ส่วย อ. = อังกฤษ
ญวณ = ญวณ - อักษรย่อหน้าบทนิยาม บอกชนิดของคำตามหลักบาลีไวยากรณ์
ก. = กริยา (verb)
น. = นาม (noun)
บ. = บุรพบท (preposition)
ว. = วิเศษณ์ (คุณศัพท์หรือกริยาวิเศษณ์) (modifier)
ส. = สรรพนาม (pronoun)
สัน. = สันธาน (conjunction)
อ. = อุทาน (exclamation) - คำในวงเล็บท้ายตัวอย่างที่ยกมา บอกหลักฐานที่อ้างอิง ซึ่งมีชื่อเต็มดังนี้
(กลอน) = คำกลอน
(กล่อมลูก) = คำกล่อมลูก
(กา) = กาฬเกษ
(กาไก) = ท้าวกาไก
(กาเผือก) = ท้าวกาเผือก
(กาพย์ปู่) = กาพย์ปู่สอนหลาน
(คำสอน) = ท้าวคำสอน
(จำปา) = จำปาสี่ต้น
(เชตพน) = เรื่องวัดเชตพน
(เซิ้งกลอง) = เซิ้งตบกลอง
(เซียงเหมี้ยง) = หนังสือเซียงเหมี้ยง
(นกจอกน้อย) = ท้าวนกจอกน้อย
(นิทาน) = นิทานพื้นบ้าน
(บ) = คำโบราณ
(บัง) = บังรหัส
(ปฐมปนา) = ปฐมปนา
(ประเพณี) = ประเพณีโบราณไทยอีสาน
(ประวัติอุบล) = ประวัติเมืองอุบล
(ปริศนา) = ปัญหาคดีโลก
(ปัสเสน) = พญาปัสเสนทิ์
(ปัญหา) = ปัญหาคดีโลก
(ปู่) = หนังสือปู่สอนหลาน
(ผญา) = คำผญา (ภาษิตอีสาน)
(ผอกผี) = ประเพณีผอกผี
(ผาแดง) = ผาแดงนางไอ่
(ผูกแขน) = ประเพณีผูกแขน
(เพลง) = เพลงผู้ใหญ่ลี
(ภาษิต) = ภาษิตอีสาน
(มทรี) = มหาชาติกัณฑ์มทรี
(มนต์) = มนต์โบราณอีสาน
(มนต์ปลูกผม) = มนต์ทำให้ผมดก
(มาลัยสูตร) = มาลัยสูตร(ขึ้นลำ) = ก่อนจะขึ้นกลอนลำ
(ขุนทึง) = ขุนทึงนางนี
(ขุนบุรม) = พื้นขุนบุรม
(ขูลู) = ขูลูนางอั้ว
(คชนาม) = ท้าวคชนาม
(คลองสิบสี่) = คลองสิบสี่
(ย่า) = ย่าสอนหลาน
(ยามอัฏฐกาล) = ยามแปดในหมอดูโบราณ
(สิน) = สินทอง
(สืบ) = สิบพระสูรย์ สืบปสูญ
(เวส) = เวสสันดร
(เวส-กลอน) = เวสสันดรคำกลอน
(สรรพสิทธิ) = สรรพสิทธิคำโคลง
(สม) = สมที่คึด
(สอย) = คำสอย
(สังข์) = สังข์ศิลป์ชัย
(สำ) = คำสำนวน
(สิริจัน) = สิริจันโทวาท
(สุด) = สุดที่อ่าว
(สุริย์วงศ์) = สุริย์วงศ์
(สู่ขวัญ) = ประเพณีสู่ขวัญ
(เสียว) = เสียวสวาสดิ์
(โสกผู้ญิง) = โสกผู้หญิง
(โสกวัน) = โฉลกวัน
(โสวัตร) = ท้าวโสวัตร
(อ่านเจือง) = อ่านหนังสือ
(อิน) = อินทิญาณสอนลูก
(หน้าผาก) = หน้าผากไกลกะดัน
(หมอดู) = หมอดูโบราณอีสาน
(หมาหยุย) = ท้าวหมาหยุย
(หลาน) = กาพย์หลานสอนปู่
(ฮุ่ง) = ท้าวฮุ่ง หรือ ท้าวเจือง
หากมีข้อบกพร่องด้วยการพิมพ์ผิด พิมพ์ตก พิมพ์หล่น ก็ต้องขออภัยมา ณ ที่นี้ เนื่องจากข้อมูลคำศัพท์มีเป็นจำนวนมาก บางคำอาจเป็นคำเก่าที่ไม่มีใช้แล้วในปัจจุบัน (ซึ่งไม่ใช่การพิมพ์ผิด) บางคำพยายามพิมพ์ให้อ่านเหมือนกับ การเลียนเสียงสำเนียงภาษาอีสานแท้ๆ จนท่านอาจจะคิดว่าพิมพ์ผิดไป ถ้าท่านมีข้อสงสัย หรือจะทักท้วงที่ไหน อย่างไร ก็โปรดได้เสนอแนะไปที่จะขอบพระคุณยิ่งครับ
ต้องขอบคุณน้องๆ นักศึกษาฝึกงานจากสถาบันราชภัฏอุบลราชธานี และลูกศิษย์นักเรียนโรงเรียนเบ็ญจะมะมหาราช หลายๆ คนที่ช่วยกันป้อนข้อมูลคำศัพท์ และขอบคุณเป็นพิเศษ สำหรับโปรแกรมการสืบค้นด้วยภาษา ASP (ครั้งแรกทำเซิร์ฟเวอร์ด้วยวินโดว์เอ็นที 4) จาก นายต๋อง (อรรถกรณ์ ศรีณรงค์) แห่ง www.tongzweb.com และทำการดัดแปลงให้เป็นภาษา PHP + MySQL โดย นายกระป๋อง (พงษ์พันธ์ เพียรพาณิชย์) ลูกศิษย์รักอีกคน เพื่อให้ใช้งานกับเซิร์ฟเวอร์ลินุกส์ได้สมบูรณ์แบบยิ่งขึ้น
และกราบขอบพระคุณอย่างสูง สำหรับบรรดาข้อมูลคำศัพท์เหล่านี้จากคุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ที่ได้ศึกษาค้นคว้ารวบรวมไว้ให้เราลูกหลานได้มีโอกาสเรียนรู้ และสืบสานเป็นมรดกทางวัฒนธรรมตลอดไป
หนังสือเล่มนี้ไม่มีการพิมพ์เพิ่มเติมเพื่อจำหน่ายอีกแล้วนะครับ เพราะค่าใช้จ่ายสูง ฉบับเดิมที่ตีพิมพ์เมื่อปี พ.ศ. 2532 ได้รับการสนับสนุนจากทาง มูลนิธิโตโยต้า (Toyota Foundation) ราคาเมื่อปีที่จัดพิมพ์คือ เล่มละ 300 บาท ราคาปัจจุบัน ผมเคยเจอที่ร้านขายหนังสือเก่าในตลาดจตุจักร เมื่อปี พ.ศ. 2550 ติดป้ายกระดาษเล็กๆ 1,500 บาท ท่านที่สนใจอยากได้คงต้องตามหาเอาจากแหล่งหนังสือเก่า โชคดีอาจพบเจอ 1 ใน 5,000 เล่มที่จัดพิมพ์ โดย ด่านสุทธาการพิมพ์ จัดจำหน่ายโดย สายส่งเคล็ดไทย
จึงเรียนมาเพื่อทราบโดยทั่วกัน กระผมผู้จัดทำเว็บไซต์นี้มีเพียงเล่มเดียวที่คุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ได้กรุณามอบให้ เพื่อมาทำเป็นระบบออนไลน์เผยแพร่และไม่ขอจำหน่ายครับ (เป็นแรงบันดาลใจที่ได้จากคุณพ่อมาขอเก็บไว้ให้เป็นสมบัติของลูกหลาน)
กลับไปค้นหาคำในสารานุกรมอีกครั้ง