เกี่ยวกับสารานุกรมภาษาอีสาน-ไทย-อังกฤษ

Last Updated: Saturday, 06 February 2021 20:50 | Written by ครูมนตรี โคตรคันทา | Print | Email | Hits: 11506

dict header logo

ข้อมูลคำศัพท์นี้นำมาจาก หนังสือสารานุกรมภาษาอีสาน-ไทย-อังกฤษ ของ คุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2532 แปลและให้ความหมายคำเป็นภาษาอังกฤษ โดย คุณแซม แมททิกซ์ (Samuel A. Mattix) ชาวอเมริกัน ที่เข้ามาสอนศาสนาที่จังหวัดนครพนม เป็นเวลาหลายปี คุณแซมเข้าใจภาษาอีสาน และพูดภาษาอีสานได้ดีเหมือนคนอีสานทีเดียว

การนำเสนอคำศัพท์เหล่านี้อาจจะยังไม่ครบถ้วนมากนัก ถ้าท่านใดค้นหาคำใดไม่เจอ อาจจะไม่มีในฐานข้อมูลนี้ อยากทราบความหมาย ก็สอบถามมายัง mail webmaster จะค้นคว้าหาคำตอบมาเพิ่มเติมให้ ในสารานุกรมชุดนี้นั้น ถ้าหากท่านได้ค้นหาอย่างครบถ้วนแล้ว จะพบว่า เน้นไปในทางศาสนาพุทธมากทีเดียว มีคำเกี่ยวกับพระสงฆ์มาก เนื่องจากการจัดทำสารานุกรมนี้เริ่มทำในสมัยที่คุณพ่อปรีชา พิณทอง ยังบวชอยู่ในร่มกาสาวพัตร์ ท่านสอบได้เปรียญเก้าประโยค ซึ่งถือว่าเป็นเปรียญสูงสุดของฝ่ายสงฆ์ ได้รับการยกย่องจากทุกสารทิศในวงการสงฆ์ เพราะเป็นพระชนบทที่ไม่ได้ไปร่ำเรียนในสำนักกรุงเทพฯ แต่สอบได้ สมณศักดิ์ครั้งสุดท้ายคือ เจ้าคุณพระศรีธรรมโสภณ

ภาษาอีสานนั้นมีคำพูดที่หลากหลาย คำคำเดียวอาจมีความหมายได้หลายอย่าง บรรดาคำเหล่านี้ล้วนเป็นคำเก่าทั้งสิ้น บางคำยังใช้กันอยู่ บางคำเกิดขึ้นใหม่ บางคำหมุนเวียนเปลี่ยนไป บางคำเสื่อมสิ้นไปสูญหายไปเหมือนคน เพราะเกิดนาน จะมีหลงเหลืออยู่บ้าง ก็ในวรรณคดีอีสานเก่าๆ อักษรย่อที่ใช้ในสารานุกรมจะมีความหมายดังนี้

บัญชีอักษรย่อที่ใช้ในสารานุกรมนี้

อักษรย่อในวงเล็บ ที่บอกที่มาของคำ
ข. = เขมร ป. = ปาลิ (บาลี) ป., ส. = บาลี, สันสกฤต จ. = จีน ส่วย = ส่วย อ. = อังกฤษ
ญวณ = ญวณ
อักษรย่อหน้าบทนิยาม บอกชนิดของคำตามหลักบาลีไวยากรณ์
ก. = กริยา (verb)
น. = นาม (noun)
บ. = บุรพบท (preposition)
ว. = วิเศษณ์ (คุณศัพท์หรือกริยาวิเศษณ์) (modifier)
ส. = สรรพนาม (pronoun)
สัน. = สันธาน (conjunction)
อ. = อุทาน (exclamation)

คำในวงเล็บท้ายตัวอย่างที่ยกมา บอกหลักฐานที่อ้างอิง ซึ่งมีชื่อเต็มดังนี้

(กลอน) = คำกลอน
(กล่อมลูก) = คำกล่อมลูก
(กา) = กาฬเกษ
(กาไก) = ท้าวกาไก
(กาเผือก) = ท้าวกาเผือก
(กาพย์ปู่) = กาพย์ปู่สอนหลาน
(คำสอน) = ท้าวคำสอน
(จำปา) = จำปาสี่ต้น
(เชตพน) = เรื่องวัดเชตพน
(เซิ้งกลอง) = เซิ้งตบกลอง
(เซียงเหมี้ยง) = หนังสือเซียงเหมี้ยง
(นกจอกน้อย) = ท้าวนกจอกน้อย
(นิทาน) = นิทานพื้นบ้าน
(บ) = คำโบราณ
(บัง) = บังรหัส
(ปฐมปนา) = ปฐมปนา
(ประเพณี) = ประเพณีโบราณไทยอีสาน
(ประวัติอุบล) = ประวัติเมืองอุบล
(ปริศนา) = ปัญหาคดีโลก
(ปัสเสน) = พญาปัสเสนทิ์
(ปัญหา) = ปัญหาคดีโลก
(ปู่) = หนังสือปู่สอนหลาน
(ผญา) = คำผญา (ภาษิตอีสาน)
(ผอกผี) = ประเพณีผอกผี
(ผาแดง) = ผาแดงนางไอ่
(ผูกแขน) = ประเพณีผูกแขน
(เพลง) = เพลงผู้ใหญ่ลี
(ภาษิต) = ภาษิตอีสาน
(มทรี) = มหาชาติกัณฑ์มทรี
(มนต์) = มนต์โบราณอีสาน
(มนต์ปลูกผม) = มนต์ทำให้ผมดก
(มาลัยสูตร) = มาลัยสูตร

(ขึ้นลำ) = ก่อนจะขึ้นกลอนลำ
(ขุนทึง) = ขุนทึงนางนี
(ขุนบุรม) = พื้นขุนบุรม
(ขูลู) = ขูลูนางอั้ว
(คชนาม) = ท้าวคชนาม
(คลองสิบสี่) = คลองสิบสี่
(ย่า) = ย่าสอนหลาน
(ยามอัฏฐกาล) = ยามแปดในหมอดูโบราณ
(สิน) = สินทอง
(สืบ) = สิบพระสูรย์ สืบปสูญ
(เวส) = เวสสันดร
(เวส-กลอน) = เวสสันดรคำกลอน
(สรรพสิทธิ) = สรรพสิทธิคำโคลง
(สม) = สมที่คึด
(สอย) = คำสอย
(สังข์) = สังข์ศิลป์ชัย
(สำ) = คำสำนวน
(สิริจัน) = สิริจันโทวาท
(สุด) = สุดที่อ่าว
(สุริย์วงศ์) = สุริย์วงศ์
(สู่ขวัญ) = ประเพณีสู่ขวัญ
(เสียว) = เสียวสวาสดิ์
(โสกผู้ญิง) = โสกผู้หญิง
(โสกวัน) = โฉลกวัน
(โสวัตร) = ท้าวโสวัตร
(อ่านเจือง) = อ่านหนังสือ
(อิน) = อินทิญาณสอนลูก
(หน้าผาก) = หน้าผากไกลกะดัน
(หมอดู) = หมอดูโบราณอีสาน
(หมาหยุย) = ท้าวหมาหยุย
(หลาน) = กาพย์หลานสอนปู่
(ฮุ่ง) = ท้าวฮุ่ง หรือ ท้าวเจือง

หากมีข้อบกพร่องด้วยการพิมพ์ผิด พิมพ์ตก พิมพ์หล่น ก็ต้องขออภัยมา ณ ที่นี้ เนื่องจากข้อมูลคำศัพท์มีเป็นจำนวนมาก บางคำอาจเป็นคำเก่าที่ไม่มีใช้แล้วในปัจจุบัน (ซึ่งไม่ใช่การพิมพ์ผิด) บางคำพยายามพิมพ์ให้อ่านเหมือนกับ การเลียนเสียงสำเนียงภาษาอีสานแท้ๆ จนท่านอาจจะคิดว่าพิมพ์ผิดไป ถ้าท่านมีข้อสงสัย หรือจะทักท้วงที่ไหน อย่างไร ก็โปรดได้เสนอแนะไปที่ mail webmaster จะขอบพระคุณยิ่งครับ

ต้องขอบคุณน้องๆ นักศึกษาฝึกงานจากสถาบันราชภัฏอุบลราชธานี และลูกศิษย์นักเรียนโรงเรียนเบ็ญจะมะมหาราช หลายๆ คนที่ช่วยกันป้อนข้อมูลคำศัพท์ และขอบคุณเป็นพิเศษ สำหรับโปรแกรมการสืบค้นด้วยภาษา ASP (ครั้งแรกทำเซิร์ฟเวอร์ด้วยวินโดว์เอ็นที 4) จาก นายต๋อง (อรรถกรณ์ ศรีณรงค์) แห่ง www.tongzweb.com และทำการดัดแปลงให้เป็นภาษา PHP + MySQL โดย นายกระป๋อง (พงษ์พันธ์ เพียรพาณิชย์) ลูกศิษย์รักอีกคน เพื่อให้ใช้งานกับเซิร์ฟเวอร์ลินุกส์ได้สมบูรณ์แบบยิ่งขึ้น

และกราบขอบพระคุณอย่างสูง สำหรับบรรดาข้อมูลคำศัพท์เหล่านี้จากคุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ที่ได้ศึกษาค้นคว้ารวบรวมไว้ให้เราลูกหลานได้มีโอกาสเรียนรู้ และสืบสานเป็นมรดกทางวัฒนธรรมตลอดไป

หนังสือเล่มนี้ไม่มีการพิมพ์เพิ่มเติมเพื่อจำหน่ายอีกแล้วนะครับ เพราะค่าใช้จ่ายสูง ฉบับเดิมที่ตีพิมพ์เมื่อปี พ.ศ. 2532 ได้รับการสนับสนุนจากทาง มูลนิธิโตโยต้า (Toyota Foundation) ราคาเมื่อปีที่จัดพิมพ์คือ เล่มละ 300 บาท ราคาปัจจุบัน ผมเคยเจอที่ร้านขายหนังสือเก่าในตลาดจตุจักร เมื่อปี พ.ศ. 2550 ติดป้ายกระดาษเล็กๆ 1,500 บาท ท่านที่สนใจอยากได้คงต้องตามหาเอาจากแหล่งหนังสือเก่า โชคดีอาจพบเจอ 1 ใน 5,000 เล่มที่จัดพิมพ์ โดย ด่านสุทธาการพิมพ์ จัดจำหน่ายโดย สายส่งเคล็ดไทย

จึงเรียนมาเพื่อทราบโดยทั่วกัน กระผมผู้จัดทำเว็บไซต์นี้มีเพียงเล่มเดียวที่คุณพ่อ ดร.ปรีชา พิณทอง ได้กรุณามอบให้ เพื่อมาทำเป็นระบบออนไลน์เผยแพร่และไม่ขอจำหน่ายครับ (เป็นแรงบันดาลใจที่ได้จากคุณพ่อมาขอเก็บไว้ให้เป็นสมบัติของลูกหลาน)