สู่ขวัญเล้า

ศรี ศรี ปฐพีแผ่นฮาบ ผู้ข้าขาบสามที ได้เล้าข้าวดีหลังใหญ่ เอาข้าวใส่อาศัย มาแต่ใส เล้าหลังนี้ ตั้งแต่กี้มาบ่เห็น แม่นไผเข็นมาแหว่ แม่นไผแก่มาหา จั่งได้มาคูณค่า ข้าวพันตาใส่บ่เต็ม ตอกเสาเข็ญขวัญแฮก เศรษฐีแทกตงขาง จั่งเอาวางมาก่อ เล้าข้าวพ่อพระยาอินทร์ ไผได้กินข้าวใน เล้า ฮอดพระเจ้าทรงธรรม เผิ่นมานำสอดส่อง บ่มีป่องแปวหนู บ่มีฮูฮอยปวก ปลายบ่กวกเป็นโกน ฮูลิงโทนและนกเค้า เป็นไม้เก่าอินทร์ทรง จั่งเอาลงมาตัดใส่ ไม้แต้ใหญ่ลำแข็ง ทั้งกกแดงและกกดู่ ไปเอาอยู่หิมาลัย บ่มีไผเอาได้ เผิ่นให้ข่อยผู้เดียว อยู่ภูเขียวบ่ได้เผี่ยง อยู่ภูเวียงบ่ได้ท่อเอาไป เสาอยู่ ในเผิ่นให้ปลอก เส้นอยู่นอกเผิ่นให้ฟัน มารวมกันเป็นเสาเล้า ใส่ข้าวจ้าวและข้าวเหนียว

ไผเหลียวมาว่าแม่นปราสาท งามอาดหลาดปานโฮงหลวง บ่เข็ดขวางคูณค้ำ ใส่ข้าวก่ำ ได้พอซาว ใส่ข้าวขาวได้แสนหาบ ยกมือกราบสามหน เทพอยู่บนจงมาส่อง เฮ็ดนาฮ่องได้ร้อย เกวียน แก่มาเฮือนคนบอกเว้า ขึ้นใส่เล้าหลังสูง ป้ากับลุงเผิ่นมาส่อย เอาฆ้อนต่อยตีขาง ตีแขนนาง และกะทอด เอามาฮอดตงขาง เอามาวางแป้นพาด เอามากาดวางตงใส่ ข้าวเปลือกใส่ตั้งแต่วาน เอาจากลานเกวียนแก่ บ่ได้แหว่ไปใส ไปทางใด๋อย่าได้ห่าง อย่าได้ว่างเติมมา ข้าวอยู่นามาสู่ แม่ โภสพอยู่เชยชม ไม้แป้นลมเอามาแต่ฟ้า พระหน่อหล้าเอามาแฝง ไม้ละแนงข่าวขื่อ ไม้อันชื่อจันทัน มารวมกันหน้าต่าง อยู่บ่ห่างปักกะตู อัดปูลูทอข้าวปลูก

แบ่งให้ลูกสาวใหญ่เก้าลำเกวียน แก่เมือเฮือนแต่เช้า บ่บกเล้าเต็มปอลอ อยู่ในทอแนว ข้าวป้อง อยู่ในห้องข้าวปลาเข็ง เสียงคื่นเค็งเกวียนแก่ พ่อค้าแหว่มาเซา หอมเป็นเลาข้าวแม่ฮ้าง เต็มใต้ล่างเหลือหลาย แม่นสิขายกะบ่เบิ๊ดบ่บกบ่เสียง ยังพอเลี้ยงอยู่เต็มตัน ตักเบิ๊ดวันกะบ่เบิ๊ด บ่เปล่า ยังคือเก่าเล้าหลังคูณ ยังเต็มพูนสวดโจ้โก้ สูงพ้นโผล่ข้าวเต็มฉาง เหลียวเห็นขางจนแอ่น นี้จั่งแม่นเล้าข้าวดี เล้าข้าวมีอำนาจ แม่นบ่ขาดอึดหาย มีอยู่หลายคือเก่า จั่งได้เล่าเอาขวัญ จั่งได้ ชวนเอานารถ ไม้แป้นกาดฮองตง มาแต่โฮงอุปราช เอามาพาดแทนทองคำ เอามานำแต่พระเจ้า จั่งได้เว้าว่า

มาเยอขวัญเอย ขวัญไม้ใหญ่ลำสูง ขวัญไม้ยูงลำสื่อ มาเป็นขื่อตงขาง ขวัญไม้ยางและ ไม้แต้ เอาเกวียนแก่มาแต่ภูเงินภูทอง เอามาฮองใส่ข้าว มาเฮ็ดเล้าหลังงาม ไผมาถามว่าปราสาท ยาวอาดหลาดมุงดี สังกะสีบ่ฮั่ว ลูกหลานคั่วไปหา จั่งได้มาปลูกไว้ เป็นหลังใหญ่ถาวร ปานเฮือน นอนพระยาเวส อยู่ในเขตสีพี เป็นหลังดีสีส่อง ข้าวนาฮ่องและนาทาม เขาได้หามทั้งได้หาบ ผู้ข้า กราบสามหน อย่าสิจนทางข้าว ขอเผิ่งเจ้าเล้าหลังดี เป็นเศรษฐีมีมั่ง ให้ได้นั่งนอนกิน ว่ามาเยอ ขวัญเอย ขวัญไม่ดู่อย่าได้หนี ไม้แสนดีทั้งไม้แดงและไม้แต่ อย่าได้แหว่หนีไปไกล อย่าไปใสให้มา อยู่ มาเป็นหมู่ขวัญไม้ยูง เสาหลังสูงไม้พันชาติ งามองอาจสมศรี

ว่ามาเยอขวัญเอย เจ้าอย่าไปอยู่ไพรสณฑ์ เจ้าอย่าไปอยู่ปนในเถื่อน กับทั้งไม้ตะเคียน แป้นแอ้ม หัวแย้มๆ นางตะเคียน มาเป็นเฮือนอย่าได้เศร้า มาเป็นเล้าคนดี เป็นศักดิ์ศรีเล้าใหญ่ เฮียกข้าวใส่เต็มฉาง คนกายทางเหลียวเบิ่งเล้า เหลียวเบิ่งเจ้าผู้รักษา ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้า อย่าได้ด่วนไปอยู่ไกล ไปอยู่ไพรบ่อนเก่า ไปอยู่เหล่าเขาสิฟัน ว่ามาเยอขวัญเอย มาอยู่บ้านจักได้ เป็นเศรษฐี อยู่เป็นปีจักเก้าร้อย มีลูกหลานน้อยพอกัน เขาตำข้าวสักกะลันคกมองข้างเจ้า ผู้เป็น เล้าอย่าสะเทือน ตำเป็นเดือนตำเป็นปีทั้งซ้อมต่าว อย่าโอ้อ่าวซังสาว ข้าวขาวๆ เอาจากเล้า ขอ บอกเจ้าเฮ็ดกินทาน พระภูบาลหน่อฟ้า ใต้แหล่งหล้าได้อาศัย ทั้งฟืนไฟอยู่ตะหล่าง อยู่กะส่างอย่า หัวซา พวกชาวนาอาศัยเจ้า อาศัยเล้าข้าวจั่งยัง ขอจงฟังผู้ข้าบอก ยามสงฆ์ออกภิกขาจาร เตรียม จังหันและตักบาตร ตักบ่ขาดหยาดน้ำหา เอาเจ้ามาจากกลางป่า เผิ่นจั่งว่าสู่ขวัญเอา

ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญหม่อมเจ้า ผู้เป็นเล้ารักษา แม่โภสพมานองอั่ง ให้สมดั่งมะโน หมาย ไชยะตุ ภะวัง ไชยะมัง คะลัง อุ อะ มุ มะ มูล มา มะหา มูลมัง สะวาหุมฯ สาธุฯ

ความทำน้ำมนต์รดเล้าเข้า

มา ขะโย มา วะโย มัยหัง มา จะ โกจิ อุปัททะโว ธัญญะ ธะมานิ ปะวัสสันตุ ธะนัญชะ ยัสสะ ยะถาฆะเร สุวัณณานิ หิรัญญา จะ สัพพะโภคา จะ ระตะนา ปะวัส สันตุ เม เอวัง ฆะเร สุมะนะชะฏิลัสสะ จะ อะนาถะปิณฑิ กัสสะ โชติกะสุงมังคะลัสสะ จะ มันธาตุเวสสันตะรัสสะ จะปะ วัสสันติ ยะถา ฆะเร เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ สัพพะ สิทธิ ภะวันตุ เมฯ

บทนี้ทำน้ำมนต์รดเล้าข้าวดีนักแล ฯ

การส่อนขวัญ

เมื่อคนตกต้นไม้ ตกใจเพราะตื่นงูหรือเสือ ตกรถหรือฝันเห็นแต่ที่นั่น แล้วไม่สบายมี อาการเจ็บๆ ป่วยๆ กินไม่ได้นอนไม่หลับ เพื่อเรียกขวัญกลับคืน ปราชญ์โบราณอีสานท่านจะไป เรียกเอาขวัญในที่ๆ เกิดเหตุนั้นๆ ทางภาคอีสาน เรียกว่า "ส่อนขวัญ" การส่อนขวัญนี้ ท่านจะเอา กระติบข้าว หรือก่องข้าวที่ยังไม่ได้ใช้หรือที่ใช้แล้วแต่ใช้ใส่หมากหรือยาสูบ ที่สามารถเทออกไว้ได้ โดยไม่เปื้อน ท่านจะเอาเสื้อ เอากระจกเงาเล็กๆ เอาหวี เอาน้ำหอมของที่คนนั้นชอบใช้ เอาฝ้าย ผูกแขนใส่ไปด้วย 2 เส้น ใส่ในกระติบ แล้วไปตรงที่เขาตกต้นไม้ตกใจหรือที่ฝันเห็นบ่อยๆ แล้วไม่ สบายนั้น ไปกันอย่างน้อยสองคน คนที่ขาดไม่ได้คือ ผัวหรือเมียหรือลูกของคนที่เราไปเรียกขวัญ นั้น เพราะขวัญนั้นจะดีใจ และรีบกลับมาเมื่อเห็นญาติมาเรียก

วิธีเรียกขวัญ เมื่อไปถึงแล้วหัวหน้าคณะก็จะเรียกด้วยความดี เช่นไปเรียกขวัญ นายมี ก็จะว่า

"พ่อมีเอย พ่อมีเอย อย่าสิมาอยู่ค้างกลางไฮ่แกมหมู่กา อย่าสิมาอยู่ค้างกลางนาแกมหมู่ ไก่ อย่าสิมาอยู่ค้างไพรกว้างบ่แม่นเฮือน มาสา มาเมืออยู่เฮือนอยู่ซานเฮา"

ช่วยกันเรียก ช่วยกันกู่หา เห็นมด แมลง หรืออะไรก็ตามตรงเข้ามาหา ให้รีบเปิดกระติบ ข้าวรับ ถ้าเป็นขวัญมันจะรู้จักของที่ตนเคยใช้ มันจะรีบเข้าไปทันที ทุกคนให้พูดว่า "พ่อมีมาแล้ว ไปกลับบ้านเฮา" ว่าแล้วก็ปิดกระติบข้าวสะพายกลับบ้าน ไปถึงบ้านก็เอากระติบไปตั้งไว้ข้างคนป่วย แล้วเชิญขวัญเข้าเนื้อเข้าตัว ด้วยเอาฝ้ายไปผูกที่แขน พร้อมกับพูดว่า

"ขวัญพ่อมีมาฮอดแล้วให้มาเข้าสู่ตัว โส อัตถะ ลัทโธ สุขิโต วิรุฬโห พุทธะสาสะเน อะโรโค สุขิโต โหหิ สะหะ สัพเพหิ ญาตีภิ" กล่าว 3 จบ

ถ้าเป็นผู้หญิงให้ว่า "สา อัตถะ ลัทธา สุขิตา วิรุฬหา พุทธะสา สะเน อะโรคา สุขิตา โหหิ สะหะ สัพเพหิ ญาตีภิ" สุดท้ายให้ว่า "พุทโธรักษา ธัมโมรักษา สังโฆรักษา เจ้าอย่าได้หนี ไปหนีมา ให้อยู่กับเนื้อกับตัวนี้ อมสะวาหะ" จบ

ข้อควรระวัง

การเรียกขวัญนี้ ถ้าไม่มีคาถากันผีป่า ผีป่าจะไล่ขวัญเราหนี แล้วเข้ามา แทนที่ พอเอาเข้ามาหาคนป่วย ปล่อยเข้าตัวคนป่วย มันก็จะกินคนป่วย คนป่วยจะยิ่งทรุดหนัก และจะตายเร็วเข้า ดังนั้น ก่อนจะเรียกขวัญนั้นให้เสกคาถากันผีป่าก่อนว่า

พุทธัง วันทามิ ธัมมัง วันทามิ สังฆัง วันทามิ ข้าฯ ขอไหว้พระพุทธเจ้า พระธรรมเจ้า พระสังฆเจ้า ขออานุภาพของ พระรัตนตรัย จงขจัดผีป่าออกไปอย่าให้เข้ามาใกล้ ขอให้เอิ้นขวัญ ............ (ออกชื่อของคนที่เรา ไปเรียกขวัญ) ผู้ป่วยไข้ให้กลับบ้าน ขอให้เรียกเอาเข้ามาในกระติบเดี๋ยวนี้ ก็ข้า เทอญฯ "

พิธีการส่อนขวัญความเชื่อของฅนอีสาน

สู่ขวัญม้อน (ตัวไหม)

ศรี ศรี สิทธิเตโชนะโมเป็นเค้า ตั้งแต่เจ้าครองเมืองทวาย มีมาหลายเหลือหลาก บ่อึด อยากไหมพรม พระบรมตกแต่ง ลงมาแห่งเมืองคน บ่ฮู้จนผ้าผ่อน ตั้งแต่ก่อนดึกดำบรรพ์ เล่ากันมา ติดต่อ นางน้อยหน่อพระยาแถน ฝ้ายผูกแขนไหมเส้นค่อง ไหมเส้นส่องและไหมคอ ก่อนสิทอเป็น เส้นได้ ตำนานไล่แต่เดิมดา ไหมเอามาจากม้อน ข้าขอย้อนเล่านิทาน ตามตำนานเว้ากันอยู่ ตั้งแต่ ปู่เมืองทวาย มีคนหลายเหลือหลาก มีหญิงมากกว่าผู้ชาย มีของขายแน่นอั่ง แม่ค้าหลั่งมาขายของ ตามทำนองขายผ้า งามระย้ามัดหมี่ไหมทอ มีไหมคอเส้นแลบ มีไหมแบบขิดลาย เขาวางขายเป็น หมู่ เขาวางอยู่ผืนไหม มาแต่ไสไผบ่ฮู้ ไผบ่รู้ว่าไหมพรม ฟืมตำโคมหลาวสับสอด เป็นไหมขอดแม่ แกงวี แม่แกงตีสาวไหว่ๆ แม่เฒ่าใหญ่ไปเก็บมอน ตาออนซอนเหลียวเบิ่งม้อน

ตั้งแต่ก่อนบ่ทันมี แม่ย่าดีกับปู่เฒ่า สองหน่อเจ้าอยากกินทาน จังสานพานเป็นกะด้ง ลง ไปท่งปลูกมอนสวน สองสีนวลเห็นฝักหลอก พ่อเฒ่าบอกว่าเก็บเอา ไปเฮือนเฮาให้เป็นที่ คืนที่สี่บี้ ออกมา แมงมีขาโตขาวอ่อน บี้ผู้ด่อนหางงอๆ คือโตปอบินพืบพาบ เอามาใส่ผ้าขาบผืนมนๆ บ่ทัน ดนมันไข่ จั่งเอาใส่ในกะเบียน เก็บในเฮือนลูกม้อน เป็นโตอ่อนยังนอนเว็น ไผมาเห็นว่านอนเว็นนับ เป็นมื้อ สามวันฮื้อขี้ออกเสีย โตไหมเฟือนนอนสี่ ออกจากที่ยอคอ โตมันนอเอิ้นว่าม้อน แม่ใหญ่ อ่อน แม่ใหญ่สี กับทั้งแม่ใหญ่ดีเปิดเบิ่งด้ง เก็บเอาใบมอนป่งมาโฮย ลมพัดโชยมือกวัดแก่ง บี๋มอน แบ่งเป็นใบ เอาลงไปปกโตม้อน โตกินก่อนเล็มใบมอน ตาออนซอนออกเลียขี้ ออกจากที่สิบสองวัน มาโฮมกันนอนสี่ เอาผ้าหี่คลุมดี โตอับปรีคือแม่ด้วง บินมาล่วงคือแมลงวัน มาโฮมกันกัดตอด

เข้าไปกอดกับตัวนาง ขี้ไก้ขางหนอนบ่อน ปิดไว้ก่อนยามเกือม้อน ยามันนอนอยู่กระด้ง ใบมอนป่งเก็บเอามา โพนหัวนาใบก่อง โพนฟากฮ่องใบหนา ไปเก็บมาเลี้ยงม้อนน้อย ใบมอนอ่อย สุกงอม โตได๋ผอมเอาออก เป็นฝักหลอกไหมงาม เสียงคนถามว่าดักแด้ ถามแม่แก่กำลังสาว บ่พอ คราวนำน้ำฮ้อน ฝักหลอกย้อนดึงไหม สาวไวๆ ดึงแคกๆ สายไหมแตกออกมาโฮม เบิ่งคนชมไหม ค่อง มือแม่จ่องดึงไล มือดึงไวใส่กระต่า ปากกะว่าไหมคอ สาวจนพอตาเว็นบ่ายๆ เอามาใส่อักไหม บ่ทันใด๋เบิ๊ดฝักหลอก แล้วเทออกลงกระเบียน ยกขึ้นเฮือนเป็นดักแด้ แบ่งกันแนกินนำกัน โตของมัน สุกอ่อน ขาวอ่อนหล่อนคือโตหนอน ตาออนซอนวางใส่ถาด เหลือสะอาดกินมันๆ กินนำกันแสน แซบซ้อย พวกเด็กน้อยเอาใส่มือ พากันถืออยู่ตะหล่าง พากันย่างกินนำทาง

เป็นขุนนางนุ่งผ้าใหม่ เป็นขุนใหญ่ทรงกระเบน ผู้ใด๋เห็นไหมงามเลิศ บุญประเสริฐคือ ไหมคอ ต่ำแล้วยอเป็นผืนผ้า งามล้นค่าแสนเมือง เป็นสีเหลืองคือผ้าเบี่ยง ตัดเป็นเครื่องจีวร ตา ออนซอนตอนพระห่ม บ่ได้จ่มเสียดาย เอาถวายเพื่อผู้ไปเกิดในสวรรค์ เป็นจอมทันเทวราช อยู่ ปราสาทนำอินทร์พรหม เป็นบรมทิพย์อาสน์ อยู่ปราสาทแดนไกล ทานผ้าไหมแก่พระเจ้า เผิ่นจั่ง เว้าได้อรหันต์ มารวมกันอย่าได้ห่าง

ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้าไปอยู่ป่านำม้อน ขวัญเจ้าไปนอนอยู่นำพุ่ม ขวัญเจ้าไปอยู่ อุ่มเฟือยหนาม ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้าไปนอนลี้หนีไฟในฝักหลอก กะให้มามื้อนี้วันนี้ ขวัญเจ้า ไปอยู่ถ้ำทางพุ้นป่าพนอม ขวัญเจ้าไปเซายั้งนำจอมเทวราช ก็ให้มามื้อนี้วันนี้ ว่ามาเยอขวัญเอย เผิ่นบ่เอาเจ้าไปใส เอาใส่ไฟขอเส้นไว้ เผื่อสิได้เส้นไหมคอ เอาไปทอเป็นซิ่นหมี่ เอาใส่สีกางวา เอา ไปหาย้อมครั่ง ให้เจ้านั่งเมืองพรหม ถวายพระบรมศิษย์พระศรีธาตุ งามสะอาดจีวร เอาไปนอนฮอง อาสน์พระเจ้า

ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญม้อนนอนสาม โตเจ้างามนอนสี่ พวกน้องพี่เขานุ่งไหมพรม เขา ได้ชมว่างามเลิศ ม้อนประเสริฐกว่าหมู่ทั้งมวล บรบวรทุกอย่าง ให้ได้ดังบาทพระคาถาว่า ชะยะตุ ภะวัง ชะยะมัง คะลัง สะทา โสตถี ภะวันตุ เตฯ สาธุฯ

ผ้าไหมสุรินทร์