นิทานพื้นบ้านอีสาน เรื่อง "บักหูดสามเปา" หรืออีกชื่อหนึ่งคือ "ท้าวแสนปม" ที่มีการเล่าสืบต่อกันมานานมีหลายสำนวนที่มีแก่นเรื่องคล้ายกัน แต่มีรายละเอียดที่แตกต่างกันบ้าง (หูด เป็นโรคติดต่อทางผิวหนังที่เกิดจากไวรัสชนิดหนึ่ง ที่กระตุ้นให้เซลล์ผิวหนังมีความหนาหรือแข็งตัวขึ้น เป็นโรคผิวหนังชนิดหนึ่งที่พบได้บ่อยไม่จำกัดเพศ และอายุ แม้ว่าจะไม่ได้อันตรายมากนัก แต่ต้องได้รับการรักษาที่ถูกต้อง มิฉะนั้นอาจเป็นแผลติดเชื้อที่หนักกว่าเดิม รักษายากกว่าเดิมได้) นิทานเรื่องนี้ให้คติธรรมในเรื่อง "การพิจารณาคนอื่นอย่าดูแต่ภายนอก ให้ดูที่จิตใจและการกระทำของเขา" นี่คือสำนวนหนึ่งที่พบทั่วไปในภาคอีสาน

บักหูดสามเปา หรือ ท้าวแสนปม

"บักหูดสามเปา" เป็นชายหนุ่มคนหนึ่งที่รูปบ่งามเลย ด้วยเกิดมาแล้วอัปลักษณ์ มีแต่เม็ดตุ่มตามผิวหนังเต็มตัว มีความเกียจคร้านเป็นอาจิณ ชนิดที่ต้องบอกว่า "กินแล้วกะมีแต่นอน กินเป็นหนอน นอนเป็นดักแด้" จนพ่อกับแม่อิจหนาระอาใจหลาย สั่งสอนบอกกล่าวอย่างไรก็ไม่ฟัง พ่อกับแม่เลยตัดสินใจให้ไปอยู่วัดแห่งหนึ่ง กับยาคู (สมภาร เจ้าอาวาสวัด) แมัจะได้รับการอบรมสั่งสอนจากยาคูอย่างไร ความขี้เกียจของมันก็ไม่หมดหายไปสักที

ยาคูกะเลยคิดว่า "ต้องหาความรับผิดชอบให้สักเรื่อง" จึงเอาเม็ดแตงโมให้บักหูดสามเปาไปปลูก และบอกว่าให้ไปรดน้ำทุกวันอย่าได้ขาด แต่ด้วยความขี้คร้านของมันก็บ่เคยตักน้ำไปหด (รด) จักเทื่อ แต่ยังดีที่มันก็ยังลุกไปเยี่ยว (ฉี่) รดทุกๆ มื้อ ทุกเวลาที่มันปวดนั่นหล่ะ

จนบักแตงโมเติบใหญ่ (ได้คือกันเนาะ) พอบักโมสุกบักหูดสามเปาก็เลยเอาไปถวายให้พ่อพระยา (เจ้าเมือง) อันว่าพระยาผู้นี้ก็มีลูกสาวผู้หนึ่งงามขนาด ชื่อว่า "นางลุน" ลูกสาวพระยาเกิดอยากกินบักโมลูกนั้นมาก ก็รับเอาไปกินแต่เพียงผู้เดียวไม่แบ่งใคร สิ่งอัศจรรย์ได้เกิดขึ้น "นางลุน" เกิดตั้งครรภ์ได้โดยไม่มีการสมสู่ ท้องใหญ่ขึ้นทุกวัน พระยานั้นแม้จะคาดคั้นถามลูกสาวว่า "มีลูกนำไผ บอกมา..." ลูกสาวก็ได้แต่บอกว่า "บ่ฮู้ ๆๆ"

พระยาก็จนปัญญาที่จะถามอีก ก็เลยสั่งให้ตีฆ้องร้องป่าวกับชาวเมืองว่า "ให้ชายหนุ่มทุกคนในเมืองนี้เอากล้วยมาคนละหนึ่งหน่วย ถ้าลูกสาวของเฮา (นางลุน) เลือกเอากล้วยนำผู้ได๋ ผู้นั่นนสิได้เป็นพ่อของลูกในท้องของนาง เฮาสิยกให้"

เมื่อถึงวันนัดหมาย ชาวบ้านหนุ่มน้อย หนุ่มใหญ่ต่างก็นำกล้วยเข้ามาให้นางลุนเลือก ด้วยหวังจะได้เป็นเขยเจ้าเมือง ส่วนนางลุนลูกสาวพระยานั้น ไผ๋ยื่นกล้วยให้นาง นางก็ไม่ยอมรับเอาเสียที จนว่ามาฮอด "บักหูดสามเปา" เด่ (ยื่น) กล้วยให้ นางลุนก็หยิบเอาปั๊บทันที พระยาเห็นอย่างนั้นก็โกรธมากที่ลูกไปลักลอบได้เสียกับชายหนุ่มหุ่นขี้ล่าย (รูปไม่หล่อ) อย่างนั้น เลยไล่ "บักหูดสามเปา" กับ "นางลุน" ให้หนีเข้าไปอยู่ในป่าด้วยกัน พร้อมกับให้มีดดวงหนึ่ง เสียมดวงหนึ่ง บักจก (จอบ) ดวงหนึ่ง บักหูดสามเปาเอามีดตัดต้นไม้เพื่อทำที่อยู่ ส่วนนางลุนก็ไม่เอ่ยปากพูดด้วยกับมันสักที ทำอย่างไรนางก็ไม่ยอมพูด จนบักหูดสามเปาคร้านที่จะเว้านำแล้ว แต่พอนานๆ ไปสักพัก นางก็พูดออกมาเอง (บ่ฮู้ว่าเป็นหยัง?)

ต่อมา เมีย (นางลุน) ก็เลยบอกให้ผัวไปถางป่าเพื่อจะปลูกผักปลูกหญ้า ปรากฏว่า บักหูดสามเปาถางต้นไม้ไว้แล้วจากเช้ายันเย็น ยามมื้อเช้าตื่นขึ้นมาก็เห็นต้นไม้ที่ตัดถางไปนั้น ก็กลับมาตั้งต้นอยู่ที่เก่าทั้งหมด ทำการถางป่าฟันต้นไม้อีกหลายครั้ง หลายวัน วันรุ่งขึ้นต้นไม้ก็กลับมาขึ้นหนาแน่นเป็นเหมือนเดิม

บักหูดสามเปา คับแค้นใจก็เลยตั้งใจสิจอบเบิ่ง (แอบดู) พอแต่ตะเว็นตกดินกะมีลิงโตหนึ่งถือฆ้องเดินออกมา พอแต่ลิงตีฆ้องต้นไม้ก็ลุกพรึบขึ้นมา บักหูดสามเปาเห็นดังนั้น ก็เลยแล่น (วิ่ง) ออกไปจับลิง ทำท่าทางเงื้อมีดสิฆ่าลิง ลิงกะเลยฮ้องขอชีวิตไว้

บักหูดสามเปาก็เลยสำทับถามไปว่า "มึงเป็นหยังจั่งเฮ็ดจังซี่ กูสิปลูกบักแตง บักโมไว้ให้เมียกูกิน"

ลิงกะเลยตอบว่า "ฆ้องนี้มันเป็นฆ้องวิเศษ" บักหูดสามเปากะเลยว่า "มันวิเศษจั่งได๋ บอกมา"

ลิงบอกว่า "เมื่อเจ้าตีฆ้องจะอธิษฐานให้เป็นคนงามกะได้ ตีให้เป็นผู้เฒ่ากะได้ ตีเอาบ้านเอาเมืองกะได้"

บักหูดสามเปาก็เลยลองตีฆ้องดู เมื่อตีก็อธิษฐานว่า "ให้หูดกูหายกะนา" พอแต่ตีฆ้องหูดที่มีอยู่ก็หายไป จากนั้นก็อธิษฐานต่อ "เอาตีให้กูผู้เป็นผู้งามๆ ได้บ่ได้" ว่าแล้วเลากะเลยตีฆ้องให้เป็นผู้บ่าวงามๆ ส่วนลิงนั้นรักตัวกลัวตายกะเลยเอาฆ้องยกให้บักหูดสามเปาไป

พอแต่ได้ฆ้องแล้ว บักหูดสามเปาก็เลยกลับบ้านไปหาเมีย ด้วยรูปร่างใหม่ที่เป็นหนุ่มหล่อเหลา ไม่มีตุ่มตามร่างกายอีกแล้ว พร้อมทั้งร้องเรียกเมียว่า "นางลุนเอย อ้ายหูดกลับมาแล้ว มาเบิ่งนี่"

นางลุนไม่เชื่อในสายตาว่า ชายหนุ่มตรงหน้าคือ "บักหูดสามเปา" ก็เลยตอบไปว่า "อย่ามาเอิ้นข้อย ข้อยมีผัวแล้ว ข้อยหลูโตนผัวข้อย"

บักหูดสามเปากะเลยว่า "ข้อยนี่แหละผัวเจ้า ลุนเอย" นางลุนว่า "ข้อยบ่เชื่อดอก"

บักหูดสามเปาเลยบอกว่า "เอ้า … ข้อยสิตีฆ้องให้เป็นหูดคือเก่าเด้อ" ว่าแล้วก็อธิษฐานก่อนตีฆ้องให้เป็นหูดเหมือนเก่า นางลุนเมียรักเห็นกับตาดังนั้นก็เลยเชื่อ จากนั้น บักหูดสามเปากะเลยตีฆ้องให้เจ้าของกลับเป็นคนงามคือเก่า ต่อจากนั้นแล้ว บักหูดสามเปาก็เลยใช้ฆ้องอธิษฐานตีเอาบ้านเอาเมืองอื่นๆ ให้มาอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

กล่าวถึงพระยาหลังจากไล่ลูกเขยและลูกสาวไปอยู่ป่า เกิดความสงสัยว่า บักหูดสามเปามันตายหรือยังหนอ? เลยบอกเสนาอามาตย์ไปเเอบดู พอแต่เสนาไปดูพบเห็นความจริง เลยกลับมาบอกพระยาว่า "บักหูดสามเปารูปงามกว่าเก่า ไม่ได้เป็นหูดแล้ว"

พระยาเลยขอไปดูให้เห็นกับตาตัวเอง และได้ขอให้บักหูดสามเปาตีฆ้องให้ตัวพระยาเองเป็นหนุ่มแน่น แล้วกลับเข้าบ้านเมืองด้วยรูปร่างใหม่ พร้อมกับหูดสามเปา (ลูกเขยรัก แล้วตอนนี้) พอกลับเข้าในเมือง พอแต่เมียเห็นพระยา นางก็ไม่เชื่อว่าเป็นผัวเจ้าของ พระยาเลยบอกเมียว่า "ตอนนี้มีฆ้องศักดิ์สิทธิ์อยู่กับหูดสามเปา นี่เด้ ลูกเขยเฮา"

เมียกะเลยว่า "ข้อยกะอยากเป็นสาวงามคือกัน ฮิๆๆ หูดสามเปาส่อยให้แม่เป็นสาวงามๆ แหน่"

ว่าแล้วบักหูดสามเปาก็เลยอธิษฐานตีฆ้องให้นางเป็นสาวงาม เมียพระยาก็เลยกลับเป็นคนงามคนสวยเริ่ดประเสริฐศรี ปรากฏว่า ในบ้านเมืองนั้นมีแต่คนงามๆ มีแต่หนุ่มๆ สาวๆ สวยๆ เริดๆ หมดทั้งบ้านทั้งเมือง เพราะหูดสามเปาอธิษฐานตีฆ้องให้กับทุกคน

ทั้งสอง (หูดสามเปา และนางลุน) ก็อยู่ด้วยกันอย่างมีความสุข แฮ็บปี้เอนดิ้ง… จบจ้อย

ลำเรื่องต่อกลอน "หูดสามเปา" (ท้าวแสนปม) คณะเสียงอิสาน

นี่แหละเผิ่นว่า

เบิ่งคนอย่างเบิ่งแต่เพียงภายนอก ให้เบิ่งจิตใจเขานำ "

บ๋า! ฆ้องนั้น อยู่ไสหนอ! ข่อยสิตีให้คนอีสานอยู่ดีกินดีตลอดเบิ้ดซาตินี้ มั่งมีเงินทอง ถูกหวยรวยเบอร์กันสู่งวด บ่ต้องรอ "บัตรสวัสดิการแห่งรัฐ" ลูกหลานไปโรงเรียนกะให้ได้เกรด 4 เบิดสู่วิชาเด้อ เพี้ยงๆ