วิทยาลัยนาฏศิลปร้อยเอ็ด ได้ทำการรวบรวมท่าฟ้อนอีสานไว้ได้จำนวนหนึ่ง โดย คุณแม่ฉวีวรรณ ดำเนิน (พันธุ) ได้กล่าวถึงที่มาของท่าฟ้อนแม่บทอีสานว่า ได้รับการถ่ายทอดมาจาก หมอลำชาลี ดำเนิน ผู้เป็นบิดา นอกจากนั้นก็ได้มาจากหมอลำอาวุโสที่มีชื่อเสียงหลายท่าน ซึ่งมีท่าฟ้อนสวยงามแปลกตา จึงได้มารวมกับท่าฟ้อนของตนที่มีอยู่แล้ว เขียนลำดับกลอนลำแม่บทอีสานขึ้นมา เพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอน และการแสดง ซึ่งในแต่ละท่าที่ได้รวบรวมมานั้นก็ได้มาจากหมอลำที่มีชื่อเสียง ดังนี้

• ได้มาจาก หมอลำชาลี ดำเนิน ผู้เป็นบิดา ถ่ายทอดให้ทั้งหมด 19 ท่า ได้แก่ ท่าหยิกไหล่ลายมวย, ท่าลำเพลิน, ท่าตีกลองกินเหล้า, ท่าหงส์บินเวิ่น, ท่าตาขำตีงัว, ท่าคนเมาเหล้า, ท่าอีแหลวบินเซิ่นเอาไก่น้อย, ท่าอีเกียจับไม้, ท่าสาวน้อยประแป้ง, ท่าตำข้าว, ท่าเต่าลงหนอง, ท่ากาเต้นก้อน, ท่าเสือออกเหล่า, ท่าฟ้อนอุ่นมโนราห์, ท่าตุ่นเข้าฮู, ท่าช้างชูงวง, ท่าเกี่ยวข้าวในนา, ท่าช้างเทียมแม่, ท่าฟ้อนเกี้ยวซู้
• ได้จาก หมอลำเปลี่ยน วิมลสุข ประมาณ 10 ท่า ได้แก่ ท่าพรหมสี่หน้า, ท่าผู้เฒ่านั่งฟังธรรม, ท่าทศกัณฐ์โลมนาง, ท่าควายเถิกใหญ่แล่นเข้าชนกัน, ท่านกเจ่าบินวน, ท่าสักสุ่ม, ท่านับเงินตรา, ท่าไถนา, ท่ากวยจับอู่, ท่าหนุมานถวายแหวน

• ได้จาก หมอลำเคน ดาเหลา 8 ท่า ได้แก่ ท่าแฮ้งหย่อนขา, ท่ากาตากปีก, ท่าหลีกแม่เมีย, ท่าปู่สิงหลาน, ท่าลิงหลอกเจ้า, ท่าลายมวย, ท่าผู้เฒ่านั่งผิงไฟ, ท่าแข้แก่งหาง
• ได้จาก หมอลำจันทร์เพ็ญ นิตะอินทร์ 4 ท่า ได้แก่ ท่าพายเฮือส่วง, ท่าคนเข็นฝ้าย, ท่ายูงรำแพน, ท่างมปลาในนํ้า
• ได้จาก หมอลำสุบรรณ พละสูรย์ 6 ท่า ได้แก่ ท่าลมพัดพร้าว, ท่าสาวลงท่ง, ท่าสาวแม่ฮ้างลงท่งถือหวิง, ท่าคนขาแหย่ง, ท่ากินรีชมดอก, ท่าพิเภกถวยครู
• ได้จาก หมอลำผีฟ้า ในพิธีกรรม 1 ท่า คือ ท่าเลี้ยงผีไท้

ซึ่งแม่หมอลำฉวีวรรณ ดำเนิน ได้รวบรวมท่าฟ้อนทั้งหมด ทั้งที่เหมือนและแตกต่างกัน มาเป็น "ท่าฟ้อนแม่บทอีสาน" รวม 48 ท่า และได้แต่งกลอนลำประกอบ อธิบายให้ลูกศิษย์ได้แสดงท่าประกอบไว้ด้วยดังนี้

ฟ้อนแม่บทอีสาน ฉบับแม่หมอลำฉวีวรรณ ดำเนิน

กลอนลำท่าฟ้อนแม่บทอีสาน

แม่นว่า นอนาย จั่งว่าฟังเด้อท่าน ทุกท่านที่รอฟัง บางทีกลอนบ่จัง สิออกเป็นลายฟ้อน ทั้งโยะย่อนตามกลอนแอ่นฟัง เสียงแคนจ้าวๆ ยอขึ้นยกมือ ท่าหนึ่งนั้น ชื่อ พระนารายณ์ ยกแขนสีกายๆ ออกพรหมสี่หน้า (1)

ท่านี้เผิ่นเอิ้นว่า ทศกัณฐ์โลมนาง น้องมณโฑเอวบาง ลูบหลังลูบไหล่ (2)

มีท่าใหม่หย่างไป หย่างมา กะบ่หนีไกลตา เอิ้นช้างเทียมแม่ (3)

ยกมือขึ้นแก่แด่ท่าช้างชูงวง คือจั่งเอามือควงข้างพุ้นข้างพี่ (4)

ทำทรงนี้เอียงกายโหยะย่อน เอิ้นว่า กาเต้นก้อน เทิงย้อนบ่เซา (5)

เข้าท่านี้หยิกไหล่ลายมวย มีเทิงนวยเทิงแข็งคู่กันไปพร้อม ไผก็ยอมจั่งว่านอเฮาแล้ว มวยไทย ออกท่าขนมต้มผู้ให้ลายตั้งท่ามวย กวยขาซ้ายปัดป่ายขาหลัง บ่มีกลัวเกรงหยัง ท่ารำแนวนี้ (6)

ฟังทางพี้ยังมีท่าใหม่ ท่ามวยไทยกะแล้วยัง แฮ้งหย่อนขา (7)

ท่าต่อมาเอิ้นว่า กาตากปีก (8)

ฟ้อนจั่งซี้ฟ้อนหลีกแม่เมีย ให้ลูกเขยไปแหน่ เอาไม้แหย่ไปนำ ข่อยสิไปฟังลำขอทางไปแหน่ (9)

คอยท่าฟังเด้อแม่ ลมพัดตีนภู เสียงมันดังวูๆ เอิ้น ลมพัดพร้าว (10)

หนาวๆ เนื้อคือ เสือออกเหล่า (11)

ฟ้อนจั่งซี้ท่า เต่าลงหนอง (12)

ฟ้อนจั่งซี้ ตีกลองกินเหล้า เทิงเมาเทิงฟ้อนนำกันเดินม่วน (13)

ดังห่วนๆ แห่บุญบั้งไฟ ฟ้อนกะฟ้อนบ่ไกลเขาเอิ้น คนขาแหย่ง (14)

ยกมือขึ้นแป่งแซ่ง ตาขำตีงัว เอิ้นเป็นตาอยากหัวตาขำออกท่า (15)

ฟังสิว่าท่าใหม่ยังมี จักสิดีบ่ดียังมีท่าใหม่ ท่านี่ ควายเถิกใหญ่แล่นเข้าชนกัน เทิงคึกเทิงดันหลังขดหลังโก่ง (16)

ท่านี้ สาวลงท่ง แก่งแขนนวยนาย ล่ะเทิงเอียงเทิงอาย ปานผู้สาวลงท่ง (17)

ท่าเฮ็ดหลังโก่งๆ เกี่ยวข้าวในนา คือกับคนงมปลาหลังขดหลังโก่ง (18)

ลำกลอนฟ้อนยังมีอีกต่อ คอยถ่าฟังเด้อพ่อ ท่าตุ่นเข้าฮู (19)

ท่าต่อมาเอิ้นพิเพกถวยครู เฮ็ดมือแนวนี้ (20)

มีลายฟ้อนหลายอันฟ้อนคู่เอิ้นว่า ฟ้อนเกี้ยวซู้ วนอ้อมใส่กัน (21)

ท่าฟ้อนนั้นออกท่าวางแขนเอิ้นว่า ยูงรำแพน แอ่นแขนเลยฟ้อน (22)

เทิงโยะย่อนคือแหลวบินเหวิ่น เขาเอิ้นว่า อีแหลวเซิ่นเอาไก่น้อย สอยได้เหวิ่นหนี (23)

ฟ้อนจั่งซี้ทำท่าสวยๆ ทำทรงสีนวยๆ เอิ้นสาวน้อยประแป้ง (24)

เถิงยามแล้งเขาว่า ลำเลี้ยงข่วง คือจั่งคนป่วงบ้าเดินหน้าอย่างไว ลำเลี้ยงผีไท้ลงข่วงเป็นฝูง เกินสนุกหนอลุงท่ารำแนวนี้ (25)

มีเสียงพร้อมคือ พายเฮือส่วง ยามน้ำล่วงหน้าเดือนสิบสอง ฟังเสียงฉาบเสียงกลองดังมาแปดแป่ง (26)

ฟังสิแบ่งท่าฟ้อนออกไป เฮ็ดมือสีไวๆ ฟ้อนกวยจับอู่ (27)

ฟ้อนจั่งซี้เอิ้นปู่สิงหลาน เป็นน่าสงสารเทิงฮิกเทิงฮ่อน (28)

ฟังเบิ่งก่อนท่าผู้เฒ่านั่งฟังธรรม ปากะจ่มไปนำมุมมู้มุมมับ เบิ่งเพิ่นนับ ผิดแต่หลับตา (29)

ท่าต่อมา ฟ้อนหมอลำหมู่ ไปฮอดลำหมู่เอิ้นว่าลำเพลินนุ่งกระโปรงเขินๆ เทิงลำเทิงเต้น เห็นไหมท่านลำเพลินออกท่า ยกขาขึ้นท่านี้กระดกซ้ายและขวา (30)

มือไขว่คว้า ยกอยู่เทิงบน เขาเอิ้นหงส์บินวน เซิ่นบนเทิงฟ้า (31)

หลับตาฟ้อนเดินสามถอยสี่ คันแม่นฟ้อนท่านี้ เมาเหล้าบ่ส่วงเซา (32)

ท่านี้เจ้า ผู้เฒ่านั่งผิงไฟ ฮอดบ่หนีไปไกลยกมือขึ้นผ่าง (33)

ยกมือขึ้นแล้วกะหย่างถอยไปถอยมา เทิงเล่นหูเล่นตาเอิ้น ลิงหลอกเจ้า (34)

ฟังฉันเว้า เขาว่ารำลักสุ่ม ฮอดบ่เอามือจุ่ม สักสุ่มหาปลา (35)

ท่าต่อมาเอิ้น เกียจับไม้ ใต้พุ่มหมากเล็บแมว (36)

เทิงขาเทิงแอว สักกะลันตำข้าว ยามตอนเช้า สักกะลันเหยียบย่ำ (37)

ท่าเฮ็ดหัวต่ำๆ ก้นขึ้นสูงๆ ท่านี้เด้อคุณลุง งมปลาในน้ำ ยามงมได้หักคอยัดใส่ เอามายัดใส่ข้องอยู่หนองน้ำท่งนา (38)

รำท่านี้นกกระเจ่าบินวน ตามันเหลียวหาปลาอยู่ทุ่งนาหนองม่อง (39)

ท่านี้นวลนางน้อง กินรีชมดอก ออกมาชมเที่ยวเล่นดวงไม้กลิ่นหอม (40)

พร้อมว่าแล้ว ท่าใหม่ยังมี นี่คนเข็นไหม แกว่งไวทางนี้ หรือเข็นฝ้ายเดือนหงายลงข่วง พวกผู้สาวซ่ำน้อยคอยถ่าผู้บ่าวมา (41)

ท่านี้สาวแม่ฮ้างลงท่งถือหวิง ไปเก็บหอยเก็บปูฮ้องหาเอากุ้ง จับหวิงได้เอาลงไปแกว่ง ตักข้างขวาข้างซ้ายหากุ้งอยู่หนอง (42)

ท่านี้เด้อพี่น้อง คือฮ่องไถนา นี่คือลุงทิดสาไถนาหนองม่อง เทิงฮือเทิงฮ้อง เชือกก็ฟาดไปนำ ปากกะจ่มพึมพำ ลุงสาลาวเหนื่อย (43)

ฟ้อนบ่เมื่อยนี่คือจ้อลายมวย ยกมือขึ้นถวยเวทีสี่ข้าง (44)

ท่าเฮ็ดมือห่างๆ นี่คือ นับเงินตรา ผู้นั่นบาทหนึ่ง ผู้ฟังบาทหนึ่ง ให้หมอแคนบาทหนึ่ง (45)

ท่ากู้จู้กึ่งจึ่งนี่คือ หนุมาน เทิงหมอบเทิงคลานยอแหวนถวยไท้ เห็นหรือไม่หนุมานถวายแหวน ลำฟ้อนแบบใหม่ (46)

ได้เรียงไล่ท่าฟ้อนคือ แข้แก่งหาง ฮอดบ่ได้หยับหย่างไปไส แก่งหางไปหางมาท่ารำแนวนี้ (47)

มีลายฟ้อนมโนราห์ฟ้อนหมู่ แต่นางอยู่บ่ได้บินเจ้ยเวิ่นหนี ฟ้อนจั่งซี่ ท่าอุ่นมโนราห์ พรรณนาเป็นตอนบ่อนพอฟังได้ จำเอาไว้ รำมีหลายท่า ความเป็นมาจั่งซี้จำไว้อย่าหลง อย่าหลง เอ้ย จำไว้อย่าหลง (48)

หมอลำกลอนฟ้อน 32 ท่า ฉบับหมอลำเคน ดาเหลา

เรื่องที่เกี่ยวข้อง [ กลอนฟ้อนแบบต่างๆ ของ หมอลำเปลี่ยน วืมลสุข ]