กลอนเจียง

"กลอนเจียง หรือ เจือง" มี 2 ประเภท

• ประเภทแรก เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของขุนเจียงหรือเจือง ในหนังสือพงศาวดารโยนก กล่าวว่า ท้าวฮุ่งหรือเจือง เป็นกษัตริย์ที่มีอานุภาพมาก แผ่อาณาเขตกว้างไกลตั้งแต่ ลานนาไทย หลวงพระบาง สิบสองปันนา สิบสองจุไทย และตังเกี๋ย หนังสือเจืองประเภทแรกนี้ แต่งเป็นกลอน มีหลายผูก
• ประเภทที่สอง แต่งเป็นกลอนหรือกาพย์ นัยว่าเมื่อขุนเจืองระดมพลใหญ่ประกอบด้วย กองทัพช้างหมื่นสามพันตัว กองทัพม้าสามแสนตัว พร้อมพลโยธาไปฝึกรบอยู่ทุ่งไหหิน เพื่อจะยกทัพไปตีเมืองแกว ระยะแรกทหารหนีทัพไปมาก ขุนเจืองจึงสั่งให้ทหารสลักก้อนหิน ให้เป็นไหเพื่อดองเหล้าสาโทดื่ม ปรากฏว่ามีทหารหนีทัพอยู่อีก ทหารที่หนีทัพไปส่วนมาก ไปติดพันกับผู้หญิง จึงให้แต่งกาพย์กลอนเกี้ยวผู้หญิง ใช้เซิ้งในเวลาดื่มเหล้าสาโท จำนวนทหารที่หนีทัพไปลดน้อยลงโดยลำดับ

กาพย์หรือกลอนเวิ้งที่ขุนเจืองให้แต่งในครั้งนั้น จะมีข้อความอย่างไรไม่มีหลักฐานอ้างอิง เห็นมีแต่ฉบับหลานของขุนเจือง เขาให้ชื่อหนังสือนั้นว่า หนังสือเจือง ใช้เหล็กจารเขียนลงใน ติวไม้ไผ่ เขียนด้วยตัวไทยน้อย คือเขาเอาไม้ไผ่บ้านที่แก่จัดมาผ่าเป็นซีก ตัดให้มีข้อทุกด้านขนาดกว้างสองนิ้ว ยาวเท่าขนาดไม้ไผ่หนึ่งปล้อง ให้ได้เจ็ดแปดซีก ใช้เหล็กชีเจาะข้างละรู แล้วเอาเชือก สอดเข้าในรูมัดเป็นบ่วงไว้ เพื่อคล้องคอในเวลาอ่าน

ไม้ไผ่ที่เจาะรูนี้มีเจ็ดซีกหรือมากกว่าก็ได้ แต่ละซีกเขียนหนังสือเจียงลงหนึ่งกลอน ซีกหนึ่ง เรียก มัด กลอนที่เขียนลงในติวไม้ไผ่นี้มีข้อความหยาบโลนเป็นพิเศษ จะหาความหยาบโลนกว่านี้ไม่มี แต่คนโบราณไม่ถือสาหาความ ถือว่าเป็นการตลกขบขัน หยาบโลนได้เท่าไรยิ่งดี เพราะปีหนึ่งจะมีการสนุกสนานเพียงครั้งเดียว

การอ่านหนังสือเจียง ในเทศกาลบุญเดือนหกหรือบุญบั้งไฟ เขาจะมีตูบหรือปะรำ ไว้ต้อนรับแขกบ้านที่เชิญมาในงาน แขกที่เขาเชิญมามีทั้งพระสงฆ์ ทายกทายิกา หนุ่มสาว เด็กเล็ก ใครต้อนรับบ้านใดก็จัดแจงต้อนรับเลี้ยงดูตามธรรมเนียม ถึงเวลาแห่บั้งไฟบรรดาพวกนักฟ้อน นักแสดงวาทศิลป์ต่างๆ จะมาปรากฏตัว นำการละเล่นของตนมาให้คนดูชมเป็นขวัญตา ขวัญใจ พวกอ่านหนังสือเจียงประกอบด้วยคน 4 - 5 คน เห็นคนชุมนุมกันมากที่ไหนก็ตรงไปที่นั่น ผู้อ่านหนังสือเจียงคล้องคอคนหนึ่งว่าคำอาราธนา คนนอกนั้นยืนเป็นแถวคอยฟัง เมื่อจบกลอนหนึ่งก็หยุด แล้วเดินไปอ่านที่อื่นจนรอบบริเวณงาน

คำอาราธนา อิมัสมิงขาเป คนขาเกหีใหญ่ หน้าผากไค่หีโหน ผีสบโปหีสวด ผู้มีหนวดหีหมอย ฮ้องจิล่องแม่นนกอีเอี้ยง หัวเกลี้ยงๆ แม่นนกกระชุม นิฏฐิตัง เข้าต้มติดหีหมา ฉลองศาลากะแล้ว อาราธะนัง กโรมิ