สู่ขวัญนาค

การทำพิธีเชิญขวัญนาคมา เรียก สู่ขวัญนาค ชาวอีสานนับถือพุทธศาสนาเป็นชีวิตจิตใจ เมื่อลูกชายมีอายุพอจะบวชเป็นพระภิกษุสามเณรได้แล้ว บิดามารดาก็นำไปฝากตัวเป็นศิษย์วัด ให้ศึกษาเล่าเรียนศีลธรรมในทางพระพุทธศาสนา ขณะที่ฝากตัวเป็นศิษย์วัดนี้เรียก นาค คำว่า นาค นี้มีความหมายหลายอย่าง ในที่นี้จะยกมาเล่าเพียงอย่างเดียว

นาค แปลว่า ผู้ประเสริฐ ผู้ที่ลาพ่อแม่ออกไปบวชนี้ เป็นผู้แสวงหาความดีอย่างสูง คือจะต้องบำเพ็ญไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา หากอยู่ในเพศสมณะได้ตลอดชีวิต ก็อาจจะได้คุณงามความดีขั้นสูงสุด การบวชของคนอีสานมีจุดมุ่งหมายอยู่ 2 อย่าง คือ บวชทดแทนหนี้ และบวชเพื่อสืบต่ออายุพระพุทธศาสนา

บวชทดแทนหนี้ หนี้ที่สำคัญคือ หนี้ค่าข้าวป้อนน้ำนมของแม่ พ่อแม่คือเจ้าหนี้ของลูก ที่ได้เลี้ยงดูให้การศึกษาลูกมา การที่ลูกไปบวชบำเพ็ญไตรสิกขา จึงถือว่าเป็นการตอบแทนบุญคุณของพ่อแม่

บวชสืบต่ออายุพระพุทธศาสนา พระพุทธศาสนาประกอบด้วยองค์ 3 คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ พระพุทธเจ้าผู้เป็นศาสดาของพระพุทธศาสนาก็ปรินิพพานไปนานแล้ว ยังเหลืออยู่แต่พระธรรมคือคำสอนของพระองค์ กับพระสงฆ์ พระธรรมที่ยืนยงคงอยู่ได้ต่อไปก็ต้องอาศัยพระสงฆ์ ผู้ที่เข้ามาบวชจึงเป็นศาสนทายาท ผู้ที่จะรับมรดกคือพระธรรมสืบต่อไป ถือเป็นภารกิจในการสืบสานต่ออายุของพระพุทธศาสนา ก่อนจะบวชพ่อแม่จะทำพิธีสู่ขวัญให้ เพื่อแนะแนวทางที่จะทำต่อไป

ศรี ศรี สุมังคะละ ศุภะสวัสดี อดิเรกไชยศรี สวัสดีจงมีแก่ผู้ข้าทั้งหลาย ทั้งเทพานาค ครุฑ เทวบุตร เทวดา อินทร์พรหม ยมราช ผู้องอาจกล้าหาญ จงได้บงการลงมาสู่ ลงมาอยู่เป็นชัย มงคลอันวิเศษ มื้อนี้พระเกตุเข้าสู่ราศรี เป็นวันดีสุดขนาด อินทภาสพร้อมตรียางค์ ทั้งนวางค์คาดคู่ ตั้งเป็นหมู่สอนลอนสอนลอน พระอาทิตย์จรจันทร์ฤกษ์ อังคารถึกมหาชัย พุธพฤหัสไปเป็นโยค ศุกร์เสาร์ได้อมุตโชคพร้อมลัคนา อันนี้ตามตำราว่าได้ฤกษ์ ถึกหน่วยว่าอุตมะราศรี

วันนี้เป็นวันดีอันประเสริฐ ถือว่าเลิศเป็นมุงคุล ปุนแปลงดีแต่งแล้วพาขวัญแก้วยกมา มีทั้งท้าวพระยา เสนาอำมาตย์ ทั้งนักปราชญ์มวลมา มีลุงตาพ่อแม่ มีเฒ่าแก่วงศา พร้อมกันมา ไหลหลั่ง มาโฮมนั่งอยู่สอนลอน ตาสะออนบุญหลายหลาก บ่พลัดพรากไปไกล มารวมใจชมชื่น ญาติบ้านอื่นมาหา จั่งได้ลาบิดามารดาออกบวช หวังไปสวดบำเพ็ญศีล ดั่งพระอินทร์ถวายบาตร พรหมราชยอพาน ถวายทานพระศรีธาตุ คราวพระบาทออกไปบรรพชา อยู่ฝั่งน้ำอโนมาพร้อม นายฉันท์และม้ามิ่ง ลายอดแก้มปิ่งสิ่งพิมพา ทั้งราหุลออกบวช ไปผนวชเป็นคนดี เจ้ามีใจในธรรม อันล้ำเลิศ ก่อนสิได้มาเกิดจากท้องมารดา ได้เลี้ยงมาเป็นอันยากเลี้ยงลำบากทุกวันคืน แม่ทนฝืน หนักหน่วงท้อง นอนเก้าเดือนเฮ็ดล่องง่องอยู่ในครรภ์

แสนรำพันฮักห่อ ลูกของพ่อดั่งดวงตา ออกจากท้องมารดาลูกเกิดมาเลิศแล้ว ได้ลูกแก้ว แม่นผู้ชายฝูงตายายก็ชมชื่น ยอยกยื่นเจ้าออกมา ญาติก็มาเอาผ้าห่อ ผู้เป็นพ่อฮักเหลือหลาย ตา กับยายเอาอาบน้ำ ทุกค่ำเช้าให้กินนม แม่นอนซมพ่อนอนกอด หอมแก้มฟอดยามไปมา ฮักดั่งตา ลูกแก่นไท้ เลี้ยงเจ้าใหญ่เป็นหนุ่มมา อยู่ชายคาเพียรอ่อน ชะส่อนหน้าใหญ่เป็นคน บ่ได้จนจักอย่าง บ่ได้ห่างไปไกล บ่ได้ไหลหนีจาก แสนลำบากเหลือหลาย ลูกผู้ชายจั่งได้บวชในศาสนา เจ้าก็คิดถึง คุณบิดามารดาเป็นอันยิ่ง จัดทุกสิ่งหามา เจ้าก็ลาพ่อแม่ ฮอดเถ้าแก่วงศ์วาน ได้จัดการพวกพี่น้อง ทั้งพวกพ้องมิตรสหาย บางผ่องศรัทธาหลายได้เสื่อสาด มีทั้งบาตรแลจีวร ตาออนซอนทั้งผ้าพาด ได้ไตรอาจบริขาร มาในงานบริโภค ได้ทั้งโตกถ้วยและคันที

เหล็กจานดีอันคมกล้า อันล้ำค่าบริขารสละทานบ่อึดอยาก มีหลายหลากมารวมกัน เผื่อ อยากเห็นพระจอมธรรมยอดแก้ว ยังบ่แล้วพระเมตไตย์ จอมพระทัยสุดยอด ทานตลอดกองบุญ เพื่อจักหนุนชูส่ง ญาติบ้านท่งบ้านใกล้และบ้านไกล มาโดยไวบอกข่าว ญาติบอกกล่าวกองบุญ หวังเอาคุณพระเจ้า ลูกหน่อเหง้าบรรพชา หวังให้พ้นโทษาและอนุโทษ ละความโกรธและความหลง จั่งได้ลงกองบวช อุปัชฌาย์จั่งได้สวดนิสัย ตามธรรมเนียมอยู่ในโบสถ์ ให้หายโทษที่จองจำ ทั้งเงิน คำออกจับจ่าย เป็นหนี้ไถ่ถอนหนี บ่ให้มีจักอย่าง ของต่าง ๆ ตัดหนี บ่ให้มีจักสิ่ง เป็นแก้วมิ่งพรหม- จรรย์ มารวมกันสุขสำราญฤาเดช ขอให้พ้นจากทุกข์เจตน์อยู่สวัสดี

จัตตาโร ธัมมา วุฒิธรรมทั้งสี่ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ อะโรคา ถ้วนทั้งสี่ ปฏิภาณอัน ถ้วนหก อธิปไตยอันถ้วนเจ็ด จงเสด็จมารักษา ว่ามาเยอขวัญเอย ข้อยจักเชิญเอาขวัญมาเฮ้า ข่อย จักเต้าเอาขวัญนาคมาโฮม ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้าลงไปเล่นนะทีทองเมืองนาค นางสนมหนุ่ม น้อยชมช้อนให้ต่าวมา ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้าไปเที่ยวเล่นชลธารอโนดาด ขวัญเจ้าไปเที่ยว เล่นกระแสน้ำฝ่ายไกล ขวัญเจ้าไปเที่ยวเล่นยมนาลอยล่อง ขวัญเจ้าไปเที่ยวห่องห้วยหาซ้อนหมู่สาว

ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัยเจ้าเคยไปค้างทางไกลเกาะแก่ง ขวัญเจ้าไปแห่งห้องสมุทรกว้าง ข่วงนะที ขวัญเจ้าไปอยู่ลี้นำหลืบหินผา ขวัญเจ้าไปชมขี่มัจฉาลอยเล่น ขวัญเจ้าไปวังกว้างให้มา เด้ออย่าได้อยู่ อย่าได้ป๋าพ่อแม่ไว้ทางพี่เผิ่นคอง ว่ามาเยอขวัญเอย ขวัญเจ้าอย่าได้ไปเดินเล่นไพร คีรีนอกเขต ขวัญเจ้าอย่าได้เดินประเทศเที่ยงทางไกล อย่าหลงไหลไพรป่า ขวัญเจ้าอย่าได้ไปซม หมู่ลิงและค่างเฒ่า หมู่นกเค้าแลเสือสิงห์ ควายกระทิงและแฮดซ้าง ว่ามาเยอขวัญเอย ให้เจ้าเข้า มาอยู่เข้ามาสู่ชายคา ให้เจ้ามาเตรียมตัวบวช ให้มาเข้าผนวชเป็นสงฆ์ ให้เจ้าลงมาอยู่ลงมาสมสู่ สังฆา ปฏิมายอดแก้ว ใจผ่องแผ้วเหลือหลาย ยามเดือนหงายอย่าได้ล่วง ให้เจ้าห่วงครองธรรม ให้ เจ้านำครองปู่ ให้มาอยู่จำศีลให้มากินข้าวบาตร มานั่งอาสน์นำสงฆ์ให้มาลงในโบสถ์ ละความโกรธ และโทษา ให้เจ้าได้เทศนาสอนสั่ง เป็นเจ้านั่งเป็นสมภาร ให้ได้เป็นอาจารย์นักบวช ให้ได้สวด ปาฏิโมกขัง ให้เจ้าฝังในศาสน์ ให้ฉลาดเหลือคน

ว่ามาเยอขวัญเอย จัตตาโร ธัมมา วัฑฒันติ อายุวัณโณ สุขัง พะลัง ขอให้เจ้าอายุยืนยาว วรรณาขาวผิวผ่อง ผิวเจ้าคองงามงอน คนสะออนครองผ้า งามสง่าถือศีล ไผได้ยินเสียงเทศน์ ประณมเกษเกษา ให้ลือชาศาสนาของพระพุทธเจ้า ให้นาคเจ้ามีเดชะ ให้ชนะฝูงมาร เป็นอาจารย์ ผู้วิเศษละกิเลสหายหนี ดั่งอินทราธิราชเจ้าภูมินทร์ ทั้งแดนดินโอยออนน้อย ทุกท่านพร้อมสาธุการ มาอวยพรชมชื่นให้เจ้ามีความรู้หลื่นสมภาร ไหว้อาจารย์ทุกเมื่อ

เฮืองเฮือแก้วเงินคำ บูชาธรรมอย่าได้ขาด ให้ฉลาดพระวินัย ให้สดใสปานแหวน ให้ถึง แก่นคำสอน คนสะออนซมซื่น ให้เจ้าหลื่นมนุษย์และเทวา อย่าได้คาขัดข้อง ให้เจ้าท่องพระบาลี ให้มีหวังครองสืบสร้างธุระอ้าง 2 ประการ เฮียนกรรมฐานให้ถี่ถ้วน ครบสิ่งล้วน 8 หมื่นสี่พันพระ ธรรมขันธ์ ด้วยปัญญาเร็วพลันตรัสส่อง สมองปล่องเร็วไว ศีลสดใสบ่ประมาท มีอำนาจในศาสนา อย่าโสกาโศกเศร้า ให้เป็นสาวกของพระพุทธเจ้าสืบพระศาสนา ด้วยพระคาถาว่า ไชยะตุ ภะวัง ไชยยะมังคะลา ไชยยะมหามุงคุล หนุนกันมาเนืองแน่นให้ได้นั่งแท่นแก้วเป็นเอกสังโฆ มียโส เกียรติก้อง จบในห้องกัมมัฏฐาน มีอรหันต์เป็นเค้า เข้าสู่นิรพาน ก็ข้าเทอญฯ สาธุ

คำกล่าวผูกแขนนาค

หิเนนะ พรัมมะจริเยนะ ขัตติยัง อุปะปัชชะติ มัชฌิเมนะ เทวัตตัง อุตตะเมนะ วิสุชฌะติ ฝ้ายเส้นนี้แม่นฝ้ายมุงคุล พระจอมบุญพุทธเจ้า เอามาให้ผูกแขน หลาน ให้เจ้าบวชนาน ๆ เป็นเถระเจ้า ให้เจ้าเป็นพระผู้เฒ่าผู้ทรงคุณ คนมาหนุนทุกค่ำเช้า ให้เจ้า ได้สอนลูกเต้าพอแสนคน ทศพลอันผ่านแผ้ว คือพระไตรปิฎกแก้วให้เลื่อนไหล นำสัตว์ไปข้ามโลก ให้เข้าพ้นจากโอฆะสงสาร ให้ไปถึงนิรพานทุกคน ทุกคน ก็ข้าเทอญฯ ชะยะสิทธิ ภะวันตุ เตฯ

สู่ขวัญนาคทำนองอีสาน