วิวัฒนาการของคนผ่านกาลเวลา พบกับภัยธรรมชาติ ทั้ง ฟ้าผ่า ไฟไหม้ น้ำท่วม ความแห้งแล้ง ทำให้เกิดการบอกเล่าและสังเกต จดจำ ทำสถิติจดบันทึก เปรียบเทียบเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นยาวนานนับร้อย นับพันปี เป็นขุมความรู้ของมนุษย์ ว่าฤดูกาลใดควรทำสิ่งใด วันใดเวลาใดทำการแล้วได้ผลดี วันใดทำแล้วเกิดผลเสีย

การหาฤกษ์งาม-ยามดี จึงหมายถึงเวลาที่มีอิทธิพลในชีวิตประจำวันของคน โดยเฉพาะเวลาประกอบพิธีต่างๆ ย่อมจะติดขัดถ้าไม่รู้ฤกษ์ยาม ความเชื่อของคนเชื่อว่า ฤกษ์นอกจากจะช่วยให้อยู่ดีกินดี ยังมีผลในทางสังคมวิทยาด้วย เช่น การหาวัน เวลาที่เหมาะสม ย่อมสามารถนัดหมายญาติ-มิตรให้พร้อมเพรียง เพื่อประกอบกิจการงานที่ต้องการความร่วมมือ ร่วมแรงร่วมใจนั้นให้สำเร็จ ไม่ว่าจะเป็นการสร้างบ้านแปงเฮือน แต่งงาน ขึ้นบ้านใหม่ ซึ่งฤกษ์ยามที่ควรทำรู้จักมีดังนี้

• วันจม-วันฟู วันจม คือ วันไม่ควรทำการอันเป็นมงคลต่างๆ ทุกอย่าง เพราะจะนำไปสู่ความล่มจมหายนะ ต้องทำการในวันฟู คือ วันที่เฟื่องฟู นำไปสู่ความก้าวหน้า ควรทำการมงคลในวันนี้ วันจมและวันฟูรู้ได้อย่างไร โบราณท่านได้บันทึกไว้เป็นหลักฐานดังนี้
  
  

  เดือน	วันจม	วันฟู
  อ้าย (เดือน ๑)	วันศุกร์	วันจันทร์
  ยี่ (เดือน ๒)	วันเสาร์	วันอังคาร
  สาม, แปด	วันอาทิตย์	วันพุธ
  สี่, เก้า	วันจันทร์	วันพฤหัสบดี
  ห้า, สิบ	วันอังคาร	วันศุกร์
  หก, สิบเอ็ด	วันพุธ	วันเสาร์
  เจ็ด, สิบสอง	วันพฤหัสบดี	วันอาทิตย์

• วันอมุตโชค คือ วันที่เป็นมงคลยิ่ง เป็นวันที่เชื่อกันว่าเยี่ยมยอดด้วยโชค ดังนั้นการประกอบพิธีต่างๆ นอกจากจะให้ตรงกับวันฟูวันจมแล้ว ยังต้องให้ตรงกับวันอมุตโชคนี้ด้วย จึงจะได้ชื่อว่าได้รับมงคลยิ่ง การศึกษาวันอมุตโชคให้ยึดข้างขึ้นข้างแรมที่ตรงกับวันต่างๆ ไม่ว่าจะในสัปดาห์ และเดือนใดก็ตาม ดังนี้
  
  

  	อาทิตย์	จันทร์	อังคาร	พุธ	พฤหัสบดี	ศุกร์	เสาร์
  ข้างขึ้น (ค่ำ)	8	3	9	2	4	1	5
  ข้างแรม (ค่ำ)	8	3	9	2	4	1	5

  
   
• วันดีถีทั้งห้า คือ วันที่พระจันทร์ประกอบด้วยฤกษ์ที่เป็นมงคล 5 ดวง และแต่ละดวงก็จะอำนวยผลต่อสิ่งที่เรากระทำต่างประเภทกัน วันดิถีทั้งห้าเราจะรู้จากวันขึ้นแรมของทุกเดือน ที่ตรงกับวันต่างๆ ดังนี้
  
  

  ชื่อดิถี	วัน	ข้างขึ้น-แรม (เดือน)	การกระทำ
  ไชยดิถี	อังคาร	3-8-13 ค่ำ	เหมาะสำหรับการสรงน้ำคุด ขอ นอ งา และให้ออกทัพจับศึก
  ภัทรดีถี	พุธ	2-7-12 ค่ำ	เหมาะสำหรับการให้ยศ ให้ตำแหน่ง และฉลองศักดินาตราตั้ง
  ปุณณดิถี	พฤหัสบดี	5-10-15 ค่ำ	เหมาะสำหรับการประกอบการค้าและปลูกพืชพันธุ์ธัญญาหาร
  นันทดีถี	ศุกร์	1-6-11 ค่ำ	เหมาะสำหรับการปลูกเรือนย้าวท้าวพระยา
  มิตตะดิถี	เสาร์	4-9-14 ค่ำ	เหมาะสำหรับการเจริญทางการทูต ผูกเสี่ยว การสู่ขวัญต้อนรับ

ดิถีมหาโชค

ดิถีมหาโชค การทำงานมงคลทั้งการแต่งงาน ปลุกบ้านเฮือนใหม่ ขึ้นบ้านใหม่ เฉลิมฉลองใดๆ ให้เลือกทำและละเว้นตามวันในตารางข้างล่างนี้

การเลือกทำและละเว้นให้ดูวันในแต่ละเดือนว่าดี หรือเลว ดีให้เอา เลวให้ละเว้น และถ้าไปตรงกับวันจมแม้จะเป็นวันอำฤตโชคก็ให้เว้นด้วย เช่นกัน

ดิถีมหาสูญ

ถ้าเดือนต่อไปนี้ ตรงกับวันขึ้น-แรม (เดือน) ดังตารางถือว่าเป็นวันมหาสูญ แม้ว่าบางครั้งวันขึ้นแรมจะตรงกับ 5 ช่องแรกของวันดิถีมหาโชค แต่วันในสัปดาห์ไม่ตรงกันก็ถือว่า เลว จึงห้ามประกอบพิธี หรือการงานมงคลทั่วไป

ฤกษ์เดินทาง

เวลาจะเดินทางไปทำการมงคล หรือประกอบธุรกิจอะไร ห้ามไปหรือเดินทาง หรือนั่งหันหน้าไปในทิศทางที่ผีหลวง หรือหลาวเหล็กอยู่ ควรหันหน้าไปในทิศที่เทพเจ้าอยู่ ถ้าจำเป็นต้องเดินทางก็ให้เดินทางไปในทิศทางที่เทพเจ้าอยู่ก่อนแล้ว ค่อยโค้งคืนมาในทิศทางไม่ดีนั้น ผีหลวงหลาวเหล็ก หรือเทพเจ้าอยู่ประจำทิศต่างๆ กัน ตามวันดังนี้

ทิศและยามดีประจำวัน

ถ้าต้องการจะเดินทางไปทำการค้าขาย ทำธุรกิจยังต่างถิ่นต่างที่ ควรจะเลือกเวลาในการเดินทาง และทิศทางเดินออกจากเคหสถานเพื่อโชคลาภ ทำมาค้าขึ้น ดังนี้

ดิถีฤกษ์ห้ามกระทำมงคล

โบราณาจารย์อีสานท่านกล่าวไว้ว่า สงฆ์ 14 นารี 11 สมรส 7 เผาศพ 15 นั้น ไม่ดีเลย ห้ามกระทำเด็ดขาด ความหมายของคำกล่าวนี้ คือ

1. สงฆ์ 14 ในที่นี่ตัวเลข 14 หมายถึง วันข้างขึ้นหรือข้างแรม 14 ค่ำ มิได้หมายถึงจำนวนพระสงฆ์ 14 รูป ดังนั้นการกระทำกิจการใดๆ ที่เกี่ยวข้องกับการนิมนต์พระสงฆ์มาประกอบพิธีกรรม เช่น การขึ้นบ้านใหม่ เปิดป้ายอาคารสำนักงาน งานบวช งานแต่ง จะไม่เป็นมงคลเกิดวิบัติในภายหลัง พึงละเว้น (กุศโลบายนี่น่าจะหมายถึง วันเหล่านี้พระสงฆ์ท่านมีกิจจะต้องกระทำอยู่ในวัด ห้ามรบกวน)
2. นารี 11 ในที่นี่ตัวเลข 11 ก็หมายถึง วันข้างขึ้นข้างแรม 11 ค่ำ เช่นเดียวกัน มิได้หมายถึงจำนวนสตรี 11 นางแต่อย่างใด การทำงานมงคลที่เกี่ยวข้องกับสตรีทุกเพศทุกวัย ไม่ควรกระทำในวันนี้ เช่น การบายศรีสู่ขวัญในวันข้างขึ้นหรือแรม 11 ค่ำ
3. สมรส 7 การทำพิธมงคลสมรส ก็มีข้อห้ามมิให้กระทำในวันข้างขึ้นหรือข้างแรม 7 ค่ำ โดยเฉพาะถ้าเป็นข้างขึ้น 7 ค่ำ ตรงกับวันศุกร์ห้ามเด็ดขาด
4. เผาศพ 15 การเผาศพหรือปลงศพ ก็มีข้อห้ามไม่ให้กระทำในวันข้างขึ้นหรือข้างแรม 15 ค่ำ เพราะพระสงฆ์มีกิจต้องกระทำในวันธัมมัสวนะและวันอุโบสถ ยิ่งถ้าไปตรงกับวันศุกร์ 15 ค่ำ โบราณท่านห้ามเด็ดขาดเพราะตรงกับวันปลงพระศพของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

 ที่มา : ได้มาจากหนังสือที่ระลึกงานศพ (ผู้ใดไม่ปรากฏ เพราะปกฉีกขาด เสียหาย และปลวกกัดแทะหลายส่วน)