ว่าด้วยยาเกี่ยวกับตา

ยาตาแดงและตามืด

• ขนานที่หนึ่ง ให้เอาบงช้างมาเผาไฟ แช่ใส่น้ำดั่ง แล้วเอาสียานอนจุ่มน้ำดั่งนั้น ฝนหินแจะตาดีแล
• ขนานที่สอง เอาผักเสี้ยน 1 น้ำหมากนาว 1 แช่ใส่โอทองเหลือง แจะตา ดีแล

คาถาเป่าตาแดง

จิ ปิ เส คิ ก่อนสิเป่านั้น ให้เอากระเทียมมา 3 เหงี่ยง แล้วหย่ำ (เคี้ยว) เป่าเทอญ ดีแล

ยาตาฟาง

ให้เอาฮากดอกพุทธ ฝนใส่น้ำนมผู้หญิง แจะตา ดีแล

ยาตามัว

ให้เอาใบตองกล้วยตีบเน่า 1 ใบหุ่งแดง 1 ใบพวงพีขาว 1 เปลือกอึ่งกา 1 หัวหว้านไฟ 1 ข้าวก่ำ 1 เอาถ่อกันแล้วตำให้แหลก เอาผ้าขาวห่อโพ๊ะหรือตั้งเทิงหัว ดีแล

ยาตาฟาง

ให้เอาใบขาม 1 ใบหมากนัด 1 น้ำนมผู้หญิง 1 ตำเข้ากัน แล้วเอาน้ำตัดหน่อยหยึ่งแจะตาดีแล

ว่าด้วยยาฝีต่างๆ

ยาฝีหัวขวั้ม

ให้เอาฆ้อนเฒ่ายาหม่อม ตำพอกเบิ่งก่อน ผิว่า มันม้านขาวก็แม่นแท้แลจิงเอา ยอดกระจาย 1 งาดำ 1 ตำดอมกันพอกฆ่าเสียก่อน แล้วจิงเอา ฮากคัดเค้าแซ่น้ำให้กินดีแล

ผิว่า มันเจ็บมันเสียบแทง ให้เอาฮากผักชีนำโคก ต้มกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาเคลือพลูช้าง ต้มกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาฮากหุ่งบ้านโตผู้และโตแม่ มาแซ่น้ำอมเป่าดีแล

ยาฝีในท้อง

ให้เอาฮากนมงัว 1 ฮากเครือลิ้นแฮด 1 ฮากหูกวาง ๋ ไม้เท้าสาน 1 ฝนกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาฮากนางแซ่ง ฝนใส่น้ำเหล้ากินดีแล

ผิว่า มันฮากออกมาแล้ว เซาแล หรือจะฝนกินแก้ฝีหัวขวั้มหัวขวายอยู่ในท้องก็หายแล

อีกขนานหนึ่ง เอาฮากคัดเค้า 1 ฮากหมากแตก 1 ฮากต้นใส้ไก่ 1 ต้มกินดีแล

คาถาเป่าฝีในท้อง

โอม หมากหลอด กูจักตอดฮูขี้ กูจักตอดฮูหี โอมกะจาก ฝีปาอากอับอยู่ในท้องน้อยและสันหลัง สพฺพตฺถ สพฺพปานีนํ สพฺโสปิ นิวาเรติ ปริสฺตนตมฺพนามหาย

โอม พ่อครูหลวง โอมพ่อครูเค้า โอมพ่อครูเฒ่าอันอยู่ในภูเขาเขียว ภูคีมาบังตนกู พิษฝีในทางน้ำ กูสิไปทางบก พิษฝีในทางฮก กูสิไปทางแปน พิษฝีไปทางแปนกูสิไปทางพื้น พิษฝีไปทางพื้นกูสิไปทางใน พิษฝีไปทางไกลสูสิไปทางใกล้ โอมสหโอมสวาหาย

พิษว่า 3 เทื่อแลคาย ขันธ์ 5 เหล้าก้อง ไข่หน่วย เงินสลึงหนึ่ง

ยาฝีหัวเอี่ยน

ให้เอาฮากเอี่ยนด่อน 1 ฮากนางแซ่ง 1ฮากส้มโอ 1 ฝนใส่น้ำมวกใส ทาดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาขิงกระชาย 1 หัวสีไค 1 ผักอีตู่ไท 1 หมากพริกน้อย 1 เอาถ่อกันแล้วจั่งเอาน้ำขะมุกเป็นน้ำต้ม กินดีแล

ยาฝีเป็นอยู่นม

ให้เอาฮากบีคน 1 ฮากผีหมอบ 1 ฝนทาดีแล

ยาฝีหัวบาน

ให้เอาหัวฝักบั่วน้อย 1 หัวกล้วยตีบ 1 ฝนทาดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาหนังคันคาก 1 แมงหิ่งห้อย 1 มาคั่วแล้วผสมน้ำเหล้าทาดีแล

ยาฝีในคอ

ให้เอาฮากนมสาว 1 ฮากหมากแข้ง 1 ฝนทาดีแล

ยาฝีหัวขาว

ให้เอาฮากเฮื้อนกวาง 1 ฮากเข้ามวกขาว 1 ฝนทาดีแล ผิว่า เจ็บคอ ฝนกินก็ได้ ดีแล

ยาฝีสำบาย

ให้เอาสารหนูแดง 1 ฮากตองทึง 1 ฮากจีนายก้อม 1 ฝนใส่น้ำหมากนาวทา ดีแล อีกขนานหนึ่ง เอานางจิกมาหย่ำเป่าก็เซาแล อีกขนานหนึ่ง เอาขี้กระแตมาเผาไฟ ตำบดใส่น้ำเหล้าทาอ้อมหัวฝี แล้วจั่งเอาเข็มบ่งหัวฝีนั้นออกแล

ยาฝีปลาอาก

ให้เอาหัวมันอ้อน 1 หัวมันเพา 1 ฝนทาดีแล

ยาฝีหัวลม

ให้เอาฮากซ่องฟ้า 1 ฮากส้มลม 1 ฮากปอลมปม 1 เคี้ยวอมเป่าท้อง ฝนกินแด่ ทาแด่ ดีแล อีกขนานหนึ่ง เอาเครือข้าวแกลบ 1 ฮากคัดเค้า 1 ฝนกินดีแล

ยาฝีปลาค่อ

ให้เอาเปลือกท่ม 1 ฮากขี้กา 1 ฝนทาดีแล อีกขนานหนึ่ง เอาหนังฟานมาเผาให้ไหม้ แล้วตำบดใส่น้ำมันไข่ เป้นน้ำมันทา ดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาบีปลาค่อโตคางบ่ลาย มากั้วใส่น้ำเหล้า แล้วอมเป่าแด่ ทาแด่ ดีแล อีกขนานหนึ่ง เอาไม้เกิดกลางโกน 1 ต้นโพธิ์เกิดกลางโกน 1 ต้นหมากใต้ 1 ต้นหมากผู้ 1 ฝนกินทางในดีแล

อีกขนานหนึ่ง ยาทาทางนอก ให้เอาเปลือกและฮากสารดง 1 สารโดเด 1 ฝนทาดีแล

ว่าด้วยยาเมื่อย

ยาเมื่อย

ให้เอาฮากไค้หางนาค 5 ฮ้อย ฮากหนาด 5 ฮ้อย เครือเขาฮอ 5 บาท มาต้มเคี่ยว 3 บวย เอาบวย 1 แล้วผสมกับน้ำเหล้ากินดีแล

ผิว่า มีพยาธิในโต ก็หายแล

อีกขนานหนึ่ง เอาแก่นชัก 1 แก่นขาม 1 แก่นยูง 1 แก่นดู่ 1 แก่นแดง 1 แก่นขี้เหล็กเทศ 1เข้าหมิ้น 1 หว้านไฟ 1 หว้านนางเหลือง 1 ยาหัว 1 ยาฝูงนี้ให้เอาสิ่งละฮ้อยหรือพันตำลึง ต้มด้วยน้ำกล้วยตีบ ต้ม 3 บวย เอาบวย 1 กินมื้อเช้ามื้อแลงดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาเกลือส้มพ่อหลวง 1 เครือส้มป่อย 1 ฝนกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาหัวคันได 1 หางมอง 1 มาเผาไฟแช่น้ำกิน ดีแล

ยาเมื่อยตามโต

ให้เอาฮากผักขา 1 ฮากผักกูดง้อง 1 ฮากผักหวานบ้าน 1 ฮากถั่วพู 1 แช่น้ำกินดีแล กินเป็นยาแก้ฮ้อนในก็ได้ ดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาเข้าสาร ่1 ใบหมากเอิก 1 เอาพอสมควรมาคั่วให้สุกเหลืองแล้วแช่น้ำกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาขามีดสะนาก 1 ถากเอาหัวขั้นไดข้าง 1 แม่กะทอดเฮือนข้าง 1 แม่ประตูข้าว 1 ก้นครก 1 สากกระเบือ 1 ฝนกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาฮากหมากแข้ง 1 ฮากหมากเอิก 1 ฮากถั่วสะแดด 1 ฝนใส่น้ำเหล้ากินดีแล

ว่าด้วยยาสาละบาด - สันนิบาต

ยาสาละบาด

ให้เอาฮากฮากหญ้าขัด 1 ฮากหญ้าคา 1 ฮากฮุ่งลาย 1 ฮากหมากบวบ 1 ฮากหญ้าผากควาย 1 ฮากอ้อยดำ 1 ฮากแพงคำฮ้อย 1 มือหมากน้ำหน่วย 1 หมากฟัก 1 ฮากดอกซ้อน 1 ใบไผ่บ้าน 1 ถั่วสะแดด 1 ข้าวเจ้า 1 ฮากลับลืน 1 กล้วยตีบสุก 3 หน่วย 1 ตำตองเอาน้ำให้กินดีแล

ยาสาละบาดลมกระด้าง

ให้เอาใบผีเสื้อ 3 บาท ฮากปีปปีแดง 3 บาท พริก 3 บาท บดเป็นฝุ่นใส่น้ำมันงาทาเทิงกระหม่อมและที่เจ็บปวด ดีแล

ยาสาละบาดฮ้อนเส่าอยู่บ่เซา

ให้เอาฮากกล้วยตีบ 1 ฮากหญ้าคา 1 ฮากลับลืน 1 ฮังค้างคาว 1 มือหมากน้ำ 1 ผักปัง 1 หญ้าผากควาย 1 หญ้าห่อมแก่ว 1 เปลือกเดื่อเกลี้ยง 1 เปลือกทัน 1 เปลือกดู่ 1 เปลือกกอก 1 ตาอ้อยดำ 1 เอาถ่อๆ กัน ตำให้แหลกแล้วเอาน้ำซาวข้าวจ้าวเป้นน้ำกระสายกินดีแล

ผิว่า เป็นลมให้เอาเขาควายดำเผาไฟ 1 กลั้นใจอูดเอาใบหมากเว่อกำมือ 1 หว้านไฟ 1 แก่นคูณ 1 ต้มกินดีแล

ยาวินวิ่งเวียนคือสิเป็นลม

ให้เอาดองเต่าเพ็กแช่น้ำกินดีแล ผิว่ามันฮ้อนทางในให้เอาฮากหญ้าคา 1 ฮากหมากถั่วพู 1 ใบตำนิน 1 ข้าวจ้าว 1 เอาอย่างละถ่อกันมาตำแช่น้ำกินแด่ ทาแด่ ดีแล

ยาสันนิบาตปวดเกล้าเมาหัวมืดหน้าตาลาย

ให้เอาหมากพร้าวไฟ 3 หน่วย 1 น้ำหมากเดื่อเกลี้ยง 1 หญ้าผากควาย 1 แมงมุม 3 โต 1 มือหมากน้ำ 1 ขี้แมง 1 เข้าตอกแตกกำมือ 1 มาตำผสมกันใส่น้ำหมากพร้าวไฟกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาฮากผักหวานบ้าน 1 ฮากก้านตง 1 ฮากหญ้าขัด 1 ฮากหญ้าคา 1 ฮากผักตำนิน 1 ฮากหญ้าลับลืน 1 ฮาก ปลวก 1 ฮากน้ำแน่ 1 ฮากหญ้าห่อมแก่ว 1 ฮากถั่วสะแดด 1 ตาอ้อยดำ 7 ตา ข้าวจ้าวสาลี 1 เอาอย่างละถ่อกันมาตำตองเอาน้ำกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาเปลือกเดื่อเกลี้ยง 1 ในผักหอม 1 ฮากหนาด 1 ฮากลับลืน 1 ฮากหญ้าขัดมอน 1 เอาถ่อกันมาตำห่อแพรจุ่มน้ำแล้วนอนตั้งหัวดีแล

ความรู้เพิ่มเติม

สาละบาด หรือ สาละมาส หรือ สันนิบาต หมายถึง อาการวิงเวียนศรีษะ หน้ามืด อาเจียน ผู้ป่วยบางรายมีอาการเพ้อคลั่ง ป่วยเรื้อรัง พจนานุกรมศัพท์แพทย์และเภสัชกรรมแผนไทย (2553 : หน้า 224) ได้อธิบายโรคสันนิบาตไว้ว่า ในผู้ป่วยบางรายจะมีไข้ สั่นเทิ้ม ชักกระตุก และเพ้อ เช่น ไข้สันนิบาตลูกนก ไข้สันนิบาตหน้้าเพลิง

ว่าด้วยยาหำ (ไข้)

ยาหำไข้ โบราณก็คือ ยาบรรเทาอาการโรคไส้เลื่อนในปัจจุบันนี้นั่นเอง ตัวยาจะรักษาอาการได้หรือเพียงบรรเทาอาการเจ็บปวด ผู้เขียนก็ไม่ขอยืนยันนะขอรับ นี่ลอกเอามาจากตำราโบราณโดยตรง (ไม่เคยลองใช้) มีหลายขนานดังนี้

• ให้เอาฮากนมแมว ตำใส่น้ำมวกข้าวจ้าว อุนไฟโพ๊ะดีแล
• ให้เอาฮากเป้า ฝนทาดีแล
• ให้ถากเอาเปลือกหมากซัก แต่ต้นฮอดดินบาทเดียว เอามาเหน็บผ้าไว้ก่อน แล้วจึงถากเอาอีกสามเทื่อ มาตำดอมกันห่อผ้าขาวตั้งสายบือมื้อหนึ่งก่อน แล้วจึงเอาลงตั้งหำดีแล
• เอาฮากหย้าล้มลืน แช่น้ำกินแค่ ฝนทาแต่ ดีแล
• เอาฮากดอกเอ็นอ้า ฝนทาดีแล
• ฮากน้ำแน้ 1 ข้าวจ้าว 1 เอาท่อกันมาตำดอมกันแล้วห่อผ้าอุ่นไฟโพะหำ ดีแล

ยาอายุวัฒนะ (อายุยืน)

คนโบราณมีสุขภาพแข็งแรง ต้านภัยจากโรคร้ายด้วยยาสมุนไพร และยังมีสูตรเด็ดที่เล่าขานกันว่า ทำให้อายุยืนนาน กระชุ่มกระชวย มีชีวิตเป็นอมตะ มีหลายขนานดังนี้

ยาอายุวัฒนะ

• ขนานที่หนึ่ง พริกไทย 1 หัวหญ้าแห้วหมู 1 ดีปรี 1 ยาดำ 1 เครือเขาฮอ 1 แก่นทิ้งถ่อน 1 แก่นโกนา 1 ชั่งเอาอย่างละเท่ากันแล้วตำเป็นฝุ่นผสมกับน้ำเผิ้งเดือนห้าปั้นเป็นลูกกลอนกินดีแล
• ขนานที่สอง เอาเปลือกตีนเป็ด 1 เปลือกม่วง 1 เปลือกง้วนหมู 1 เครือเขาฮอ 1 เปลือกสีเสียด 1 ใบส้มพ่อ 1 เอาทั้งใบทั้งเปลือกชั่งเอาอย่างละท่อกันตากแดดแล้วเอาพริกใส่หน่อยหนึ่ง จึงตำเป็นฝุ่นตองใส่น้ำเหล้ากินดีแล ยาขนานนี้ให้กินเฉพาะวันอังคารแล
• ขนานที่สาม เอาถั่วสะแดดทั้งใบทั้งเครือ 5 บาท ฮากสะค้านฝานตากแดดให้ได้ 7 แดดอย่าให้กลายเที่ยงไป ปีปปีแดง 5 บาท ฮ้อยมาตำเป็นฝุ่นแช่ใส่น้ำเหล้าไว้ 5 วัน 3 คืน แล้วจึงกินมื้อเช้ามื้อแลง มีกำลังแฮงแท้แล ยาพวกนี้ผู้บ่าวผู้สาวกินบ่ได้ ผู้มีอายุ 50 ปีขึ้นไปจึงกินได้ดีแล
• ขนานที่สี่ เอาฮากสะค้าน 1 าก ปีปปีแดง 1 ฮากผักอีเลิศ 1 พริกน้อย 1 ขิงแคง 1 เอาพอสมควรมาตำเป็นฝุ่นกินกับน้ำเผิ้งก็ได้ กินกับน้ำฮ้อนก็ได้ หายพยาธิทั้ง 8 จำพวกแล
• ขนานที่ห้า เอาดอกงิ้วแดงมาตากแดดให้แห้ง ตำใส่กับน้ำเผิ้งแล้วเอาใส่ในหมากน้ำเต้าขมจึงเอาไว้เทิงหิ้ง 3 เดือน ให้แห้ง 3 ส่วน เหลือไว้ส่วน 3 แล้วเอามากินวันละ 3 ครั้ง กิน 3 เดือนมีกำลังเท่าช้างสารแล

ยาอายุยืน

ให้เอาหมากกล้วยตีบสุก 3 หน่วยปอกเปลือกออกแล้ว หมักใส่โกนกกโกอัดไว้ให้ดีถ้วน 3 เดือน จึงเอามาฝานแช่น้ำเหล้าเด็ดกินดีแล

ยามีแฮง

ให้เอาฮากคัดเค้า 1 ฮาก เอื้อง 1 ฮาก เข็มขาว 1 ยาหัว 1 อ้อยดำ 1 เข้าจ้าว 1 เอาอย่างละท่อกันต้มกินดีแล

ว่าด้วยยาประดงต่าง ๆ

ยาประดงเส้น

ให้เอาต้นประดงทั้ง 4 คือ ดำ แดง ขาว เหลือง 1 ฮากผักหวานบ้าน 1 ฮากก้านตง 1 ฮากดูกอึ่ง 1 ฮากทึง 1 ฮากเอี่ยนด่อน 1 ฮากเล็บแมว 1 เห็ดตาล 1 เห็ดพิมาน เห็ดแดง 1 ฝนกินดีแล

อีกขนานกนึ่ง เอาหัวหมากขี้กาแดง 1 หัวดอกกระเจียว 1 เครือเขาฮอ 1 เข้าหมิ้น 1 ใบงิ้วบ้าน 1 ตำผสมน้ำเหล้าทาตามเส้นดีแล

ยาประดงลม

ให้เอาฮากหมากส้มมอ 1 เปลือกส้มกบขาว 1 ฮากภังคีน้อย 1 ฮากปอเต่าไห้ 1 ฮากตีนตั่งเตี้ย 1 ฮากซาซูต้น 1 ฮากซาซูเครือ ฝนกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง เอาแก่นขาม 1 แก่นยุง 1 จันทร์แดง 1 ฮากอีทก 1 ฮากหมากแตก 1 ฝนกินดีแล

ยาทา ให้เอาผักตำนิน 1 ฮากยานาง 1 ฝนทาดีแล

ยาประดงไต่ตามโต

ให้เอาฮากส้มพ่อหลวง 1 ฮากตีนจำ 1 ฝนกินแด่ ทาแด่ดีแล

ยาทา ให้เอาหัวหว้านซน 1 หัวหว้านตูบหมูบ 1 หัวขี้กา 1 ฝนกินแด่ ทาแด่ ดีแล

ยาประดงคัน

ให้เอาใบดอกซ้อนน้อย 1 แป้งเข้าจ้าวน้อย 1 เปลือกหมากกะโดน 1 ตำผสมกันทาดีแล

ยาประดงเจ็บแล่นไปมาคือผีเข้า จ้าวสูน

ให้เอาฮากเจียงลม 1 ฮากฝอยลม 1 ฮากส้มลม 1 ฮากเจียงปืน 1 ฮากหญ้าแพด 1 ต้มกินแด่ กิน ฝนกินแด่ ดีแล

ยาทา ให้เอาฮากน้ำน้อย 1 ยอดหมากน้ำ 1 ยอดหมากอึ 1 ยอดหมอน้อย 1 ยอดยานาง 1 ตำผสมน้ำเหล้ากินดีแล

ยาประดงเส้นและเหน็บชา

ให้เอายาดำ 1 บาท ใบมะกา 1 เครือตาปลา 1 แก่นแก 1 แก่นจำปา 1 แก่นขี้เหล็กสาน 1 แก่นกลางของ 1 แก่นขี้เหล็กบ้าน 1 โดยดอกเกตุ ต้มกินถ่ายระบายพยาธิดีนักแล

ยาประดงใช้ได้ทุกชนิด

ให้เอาต้นพญาเหล็ก 1 ฮากตีนดั่งเตี้ย 1 ฮากบีคน 1 ฮากช้อนสะเพาใหญ่ 1 ดูกม้าขาว 1 ดูกควายด่อน 1 ดูกช้าง 1 ดูกนกกะลากาน้ำ 1 สามพันปี 1 ยาหัว 1 ฮากขี้อ้นแดง 1 ฮากฮูฮา 1 ฮากผักอีเลิศ 1 ฮากผักอีตู่ไทย 1 ฮากกางของ 1 ฮากช้างน้าว 1 ฮากตากวางเครือ 1 ฮากตากวางต้น 1 ฮากตาไก้ 1 ฝนกินดีแล

ยาประดงเลือด

ให้เอาต้นปะดงเลือด 1 ต้นตีนตั่งเตี้ย 1 ฮากภังคีน้อย ฮากพายสะเบา 1 ฮากปีปปีแดง 1 ฮากพีพ่วน 1 ฝนกินดีแล

อีกขนานหนึ่ง ให้เอฮากหางนกกี้ 1 ฮากหญ้ามุ่งกระต่าย 1 ฮากขี้เผิ้ง 1 ฮากหนาด 1 ฮากอีทก 1 ฮากต้นขามป้อม 1 ฮากเพ็กลางตอ 1 ฝนกินดีแล