เรื่องของการมีคู่ครองเป็นเรื่องที่สำคัญ เพราะเป็นการเอาคนต่างครอบครัว ต่างนิสัยมาอาศัยอยู่ร่วมกัน ซึ่งต้องมีการปรับตัวเข้าหากันเพื่อสร้างครอบครัวที่มั่นคง ประเพณีโบราณอีสานจึงถือว่า "การเลือกคู่ครอง" เป็นเรื่องสำคัญ ตั้งแต่การเลือกดูดวงชะตาราศีให้สมพงษ์กัน หาเลือกงามยามดีในการแต่งงาน

สมพงษ์นาค

สมพงษ์นาค เป็นวิธีการหนึ่งของการเลือกคู่ครอง ถ้าอยากรู้ว่า ชายหญิงที่ชอบพอกันนี้ชะตาจะสมพงษ์กันหรือไม่ ให้ดูที่สมพงษ์นาค (ดังรูปด้านล่าง) ผู้ชายให้นับปีชวดจากหัวนาคไปหางนาค นับไปจนถึงปีเกิดของตน ถ้าเป็นหญิงให้เริ่มนับปีชวดจากหางนาคไปจนถึงปีเกิดของตน นอกจากนับปีเกิดแล้วยังมีการนับเดือน และวันด้วย โดยการนับเดือนให้นับจากเดือนอ้าย ส่วนวันให้นับวันจากวันอาทิตย์ ใช้วิธีการเดียวกับการนับเดือน (ชายเริ่มจากหัวนาค หญิงเริ่มจากหางนาค) แต่ที่นิยมกันคือการนับปีเกิด ซึ่งจะทำนายผลดังนี้

• ถ้าตก หัวนาคตัวเดียวกัน ท่านว่าดีนักแล
• ถ้าตก หัวนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่า จะอยู่กันไม่ยืด
• ถ้าตก หางนาคตัวเดียวกันทั้งสองคน ท่านว่าดีนักแล
• ถ้าตก หางนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่าจะหย่าร้างกัน
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคนและตัวเดียวกัน ท่านว่าดี จะมั่งมีศรีสุข
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคน แต่ต่างตัวกัน ท่านว่าไม่ดี จะตายจากกันตั้งแต่ยังไม่ถึงเวลาอันควร
• ถ้าตก หัวนาคและหางนาคตัวเดียวกัน ท่านว่าดีปานกลาง
• ถ้าตก กลางตัวนาคทั้งสองคน และเป็นศูนย์เดียวกันด้วย ท่านว่าไม่ค่อยดี
• ถ้าตก ที่หัวนาค กลางนาค และหางนาคตัวเดียวกันและเป็นศูนย์เดียวกันด้วย ท่านว่าไม่ดี จะได้รับความลำบาก

สมพงษ์วัน

โบราณประเพณีได้กำหนดวันสมพงษ์เป็นมิตร และเป็นคู่ครองกันไว้ดังนี้

• พุธ ก็หากเข้าฮ่วมห้องจาเจ้าแจ่มพระจันทร์
• พฤหัส บาทไท้เว้าแม่นอาทิตย์
• ศุกร์ เฮียงคารนิมิตร กันจาต้าน
• เสาร์ สถิตย์ใกล้ ราหู เฮียงพ่าน

อธิบายว่า วันพุธคู่กับวันจันทร์ วันพฤหัสบดีคู่กับวันอาทิตย์ วันศุกร์คู่กับวันอังคาร วันเสาร์คู่กับวันราหู (คือวันพุธกลางคืน) ถ้านอกจากคู่นี้ชื่อว่าไม่สมพงษ์

ดูดวงเนื้อคู่ ดวงสมพงศ์นาคคู่ จาก ตำราพรหมชาติ

สมพงษ์ปี

ในตำรา "หนังสือใบลานหมอดูอีสาน" นั้น พบเฉพาะหลักการสมพงษ์ปี และวัน ไม่พบเห็นการจับคู่สมพงษ์เดือน ในตำราการจับคู่สมพงษ์ปีที่จะเป็นมิตรและเป็นคู่ครองที่ดีนั้น มีกำหนดไว้ดังนี้

การแต่งงานจึงควรจับคู่ให้สมพงษ์กัน คือ เทวดาผู้ชายคู่กับเทวดาผู้หญิง ยักษ์ผู้ชายคู่กับยักษ์ผู้หญิง มนุษย์ผู้ชายแต่งกับมนุษย์ผู้หญิง ถ้าจับคู่นอกเหนือจากนี้ถือว่าไม่ดี

อย่างไรก็ตาม หากทั้งสองคนบ่าวสาวมีความรักใคร่ ใจบริสุทธิ์ใสซื่อต่อกัน ก็ไม่ต้องใส่ใจต่อการสมพงษ์ แต่ให้มุ่งมั่นทำความดีปฏิบัติตามฆราวาสธรรมอย่างเคร่งครัด มีจิตใจเป็นพระ สงบเย็น มีขันติธรรม ให้อภัยแก่กัน ครอบครัวก็จะร่มเย็นเป็นสุข มั่นคงยั่งยืนตลอดไป โดยไม่ต้องไปสนใจว่าคู่เราจะเป็นเทวดา ยักษ์ มนุษย์ชายหรือหญิง แต่อย่างใด

สีประจำวัน

"สีประจำวัน" ที่สมพงษ์กับคนเกิดวันต่างๆ ซึ่งสามารถสร้างความพึงพอใจแก่คนที่เราคบหา หากเลือกของขวัญของฝากให้ตรงกับสีประจำวันของผู้ที่เราคบหา ก็จะได้รับความรัก ความเมตตาจากผู้นั้น หากเราแต่งตัวให้มีสีตรงกับสีประจำวันของเรา ก็อาจจะได้รับผลดีเช่นกัน สีที่ต้องโฉลกหรือเป็นศิริมงคลประจำวัน ดังนี้

การหาฤกษ์แต่งงาน

นอกจากเรื่องของดวงสมพงษ์และสีแล้ว เมื่อตกลงปลงใจจะร่วมชีวิตใหม่ร่วมกันแล้ว ก็ต้องหาฤกษ์งามยามดีในการประกอบพิธีกรรมแต่งงาน ควรเลือกฤกษ์ยามตามแนวปฏิบ้ติดังนี้

• เดือนที่นิยมในการจัดงานวิวาห์ นิยมเป็นเดือนคู่ ได้แก่ เดือนยี่ (เดือนสอง) เดือนสี่ เดือนหก เดือนสิบ และเดือนสิบสอง ส่วนเดือนคี่ จะเป็น เดือนเก้า (แต่ชาวอีสานจะไม่นิยมกัน เพราะถือว่าอยู่ในช่วงกลางพรรษา)
• วันแต่งงาน จะเลือกเอาวันข้างขึ้นหรือข้างแรมที่เป็น "วันหัวเฮียง(เคียง)หมอน" เป็นวันศิริมงคล (ไม่คำนึงถึงวันที่และวันในสัปดาห์ อย่าง จันทร์ อังคาร พุธ ฯลฯ)
• วันหัวเฮียงหมอน เป็นวันเหมาะแก่การจัดงานแต่งงาน ยกเว้นวันจม แต่จะถูกวันฟูหรือไม่ก็ไม่เป็นไร วันหัวเฮียงหมอนประกอบด้วย
  - ข้างขึ้น ได้แก่ ขึ้น 6 - 7 - 10 - 11 -12 - 13 ค่ำ
  - ข้างแรม ได้แก่ แรม 3 - 7 - 9 - 13 ค่ำ
• วันที่ห้ามแต่งงาน มีดังนี้
  - ข้างขึ้น เช่น ขึ้น 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 8 - 9 - 14 - 15 ค่ำ
  - ข้างแรม เช่น แรม 1 - 2 - 4 - 5 - 6 - 8 - 10 - 12 - 14 - 15 ค่ำ

อ่านมาถึงตรงนี้ บางท่านอาจจะวิตกกังวล เพราะตรวจสอบดูแล้วพบว่า ตนได้จัดการงานแต่งงานไปในวัน หรือฤกษ์ต้องห้ามข้างต้น โบราณท่านว่าแก้ไขได้ ด้วยการไหว้พระสวดมนต์ทุกเช้าเย็น หม้่นตักบาตรทำบุญ อุทิศส่วนกุศลให้แก่เจ้ากรรมนายเวร จะพ้นทุกข์ มีสุขทุกคืนวันแล...

การเลือกคู่ดูอย่างไร?

ศึกษาเรื่อง ดวง โหราศาสตร์ กันแล้ว ก็มาดูรายละเอียดในทัศนะของหมอ (จิตวิทยา) ปัจจุบันกันบ้าง โดยทั่วไปทั้งชายแลหญิงมักจะมีความคิดในเรื่องการมีคู่ครองเมื่อถึงวัยอันควร แต่มักจะมีคำถามว่า "ควรจะเลือกคู่ครองอย่างไรจึงจะถูกใจ" ซึ่งไม่มีคำตอบที่เฉพาะเจาะจงและตายตัว แต่ก่อนที่จะกล่าวถึงวิธีการเลือกคู่ครองเราควรที่จะทราบเกี่ยวกับความจริง 7 ข้อ ดังนี้

• คู่ครองของเราก็เป็นคนธรรมดา ซึ่งอาจจะมีบางอย่างเปลี่ยนแปลงไปได้ เช่น ขี้บ่น เจ้าระเบียบ ไม่พูดจาหวานเหมือนดังเคย ฯลฯ ดังนั้นจึงควรสังเกต และทำความเข้าใจกับการเปลี่ยนแปลงนั้นๆ
• คู่ครองของเราก็มีความเป็นตัวของตัวเอง ซึ่งบางเรื่องอาจจะมีถูกใจเรา แต่นั้นก็คือ ตัวของเขา ซึ่งถ้าคุณรักเขาคิดที่จะอยู่ร่วมกับเขาอย่างมีความสุขก็คงจะต้องยอมรับและปรับตัวเข้าหากัน
• ทุกคนก็คงอยากให้คู่ครองของเรารักเราคนเดียว แต่ในความเป็นจริงก็พบว่า มีปัญหาเรื่องของเมียน้อยหรือเรื่องชู้สาวอยู่เสมอ ซึ่งข้อนี้ก็คงจะต้องทำใจถ้าเหตุการณ์นั้นเกิดกับเราขึ้นมาจริงๆ
• เรื่องของเศรษฐฐานะก็มีความสำคัญเช่นกัน โดยมีส่วนช่วยให้ชีวิตครอบครัวมีความสุข ตามสมควร ซึ่งถ้าทั้งคุณและคู่ครองของคุณเป็นคนขยันสร้างฐานะก็คงไม่ต้องกลัวว่าชีวิตจะลำบาก
• ในอนาคตถ้าคุณมีลูกก็คงหวังว่าน่าจะเป็นที่พึ่งในอนาคตได้ ซึ่งถ้าคุณเลี้ยงดูให้ความรักและการศึกษาแก่เขา เขาก็คงจะเป็นคนดีและอาจจะเป็นที่พึ่งของคุณได้อย่างที่หวังไว้
• การมีคู่ครองถ้าไม่ได้เกิดจากความรัก หรือความพอใจของคุณเอง เช่น บางคนแต่งงาน เพื่อให้พ่อแม่สบายใจ ก็คงจะต้องเตรียมใจว่าอาจจะเป็นปัญหาในอนาคตได้
• คงเป็นความคิดที่ไม่ถูกต้องที่จะแต่งงานเพื่อเป็นการหนีปัญหาบางอย่าง เช่น มีปัญหาพ่อแม่ อยากเป็นอิสระเพราะนอกจากไม่เป็นการแก้ปัญหาและก็อาจจะเกิดปัญหาอื่นได้อีกในอนาคตอันใกล้

ที่กล่าวมาแล้วเป็นเพียงความจริงบางส่วนของการมีชีวิตคู่ ซึ่งนอกเหนือไปจากความสุขและความอบอุ่นในชีวิตของการมีคู่ครอง ดังนั้น ถ้าคุณคิดที่จะเลือกใครสักคนมาเป็นคู่ครอง ก็คงต้องพิจารณาว่าคุณยอมรับความจริงเหล่านี้มากน้อยแค่ไหน ซึ่งไม่ใช่ทุกคนที่จะเหมาะแก่การแต่งงานหรือเป็นพ่อแม่แต่ก็สามารถที่จะมีชีวิตที่ดีตามปกติได้เช่นกัน

สำหรับท่านที่คิดว่า พร้อม (หรือยังไม่พร้อม แต่สนใจ) ลองมาดูว่าหลักเกณฑ์ทั่วไป ที่มักจะใช้ในการเลือกคู่มีอะไรบ้าง

• ควรจะเป็นคนที่คุณรู้สึกพอใจในตัวเขาในหลายๆ ด้าน เช่น รูปร่างหน้าตา นิสัยใจคอ ท่าทาง การใช้คำพูด ฯลฯ บางคนอาจเรียกว่า ถูกชะตาก็ได้ ซึ่งคนอื่นอาจจะไม่เห็นข้อดีของเขาอย่างที่คุณเห็นก็ได้
• มีทัศนคติตรงกัน หรือพูดกันรู้เรื่อง คือไวต่อความต้องการของอีกฝ่ายพอสมควร ซึ่งฝึกได้ถ้าคุณเอาใจใส่ สนใจคู่ของคุณมากๆ
• มีความรู้สึกชื่นชมยกย่องซึ่งกันและกันแม้ว่าจะทำงานคนละด้านหรือมีการศึกษาที่แตกต่างกัน
• มีเหตุผล พูดจาปรึกษาหารือกันได้ ไม่ใช้แต่อารมณ์อย่างเดียว
• ขยัน สำคัญมากเพราะมีส่วนช่วยสร้างความมั่นคงให้กับชีวิตคู่และอนาคตข้างหน้า
• ปรารถนาดีต่อกัน หรือจริงใจต่อกัน ข้อนี้ต้องดูกันนานว่าไม่ได้แสแสร้งหรือหวังผลประโยชน์
• อายุก็มีความสำคัญ เพราะจะทำให้มีประสบการณ์ชีวิตมากขึ้น มีความอดทน และมีความพร้อมมากขึ้น
• มีสุขภาพกายที่ดี หมายถึงแข็งแรงและมีสุขภาพอนามัยที่ดี
• มีสุขภาพจิตดี ปรับตัวเข้ากับคนและสิ่งแวดล้อมได้ ไม่มองโลกในแง่ร้ายมากเกินไป และถ้ามีปัญหาทางสุขภาพจิต เช่นกังวลมากๆ เป็นโรคจิต ซึมเศร้า ก็คงต้องได้รับการบำบัดก่อน
• ควรมีพื้นฐานทางเศรษฐฐานะพอที่จะพึ่งตนเองได้ เพื่อที่จะได้ไม่เกิดปัญหากับชีวิตคู่ ในอนาคต
• ความรัก ข้อนี้คงจะรู้กันได้ถ้าพบคนที่คุณถูกใจ

ทั้งหมดเป็นเพียงหลักเกณฑ์ทั่วไป ซึ่งก็ไม่จำเป็นจะต้องมีทุกข้อ คิดว่ามีข้อที่สำคัญหลายๆ ข้อ น่าจะได้คนที่ดีเพียงพอที่จะเป็นคู่ครองของเราได้ แล้วอย่าลืมปรับปรุงตัวเองให้เป็นคนที่ดีและมีค่าในตัวเอง เพื่อที่ว่าคุณจะได้เป็นคนที่มีค่าอีกคนหนึ่งในสังคม

ที่มา : ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี  มหาวิทยาลัยมหิดล 

เรื่องที่เกี่ยวข้อง : การเลือกคู่ครอง | การแต่งงานแบบอีสาน | แซนการ์ แต่งงานอีสานใต้ | ซัตเต แต่งงานชาวกุย