ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น ลาว ส่วย เยอ กุย ภูไท กะเลิง กุลา ญ้อ ฯลฯ (อ่านเพิ่มเติมที่นี่) ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด อย่างไรก็ตามสิ่งหนึ่งที่ยังคงมีความคล้ายกันก็คือ ลักษณะของคำและความหมายต่างๆ ที่ยังคงสื่อความถึงกันได้ทั่วทั้งภาค รวมทั้งสื่อสารข้ามฝั่งไปยังพี่น้องทาง สปป.ลาว ได้ด้วย

ผู้เขียนได้รับคำถามจากแฟนานุแฟนของเว็บไซต์ "ประตูสู่อีสานบ้านเฮา" ทั้งจากทางอีเมล์ webmaster (@) isangate.com และในทาง Facebook Fanpage ของเว็บไซต์นี้และ Facebook ส่วนตัว ให้ช่วยอธิบายความหมายของคำในภาษาอีสานอยู่เนืองๆ ส่วนใหญ่จะตอบใน Facebook ซึ่งเมื่อวันเวลาผ่านไปก็อาจจะค้นหายาก วันนี้เลยนำคำตอบเหล่านั้นมารวบรวมไว้ที่นี่ เพื่อให้ค้นหาอ่านได้ง่ายขึ้น ขอเชิญทุกท่านทัศนากันได้เลยครับ

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

เป็นตาซังคัก-อืดสืด-อืดลืด-มุ่นอุ้ยปุ้ย-เปิ่นเวิ่น-แค้น-มิด

เป็นตาซังคัก

ได้รับจดหมายน้อยจากอีหล่าคำแพงทางเมืองชลถามมาด้วยความร้อนรุ่มในหัวใจ เนื่องจากมีผู้บ่าวที่หมายตาหมายใจมาบอกว่า "น้องเป็นตาซังคัก" ถามเพื่อนคนอีสานก็บอกว่า "ซัง คือ เกลียด" อาวทิดหมูบอกน้องหล้าแหน่ว่า "ผู้บ่าวเพิ่นซังน้องแฮงบ้อค่า"

โอย! น้อ เป็นตาหลูโตนแท้หล้าเอย บ่ได้เป็นคือน้องคึดในใจดอกเด้อ เขายกยอน้องว่า "เป็นตาฮักขนาด" ต่างหากเล่า อีหล้าเอย... "

"เป็นตาซังคัก" ไม่ได้หมายถึง "น่าเกลียดมาก" แต่อย่างใด แต่หมายถึง "น่ารัก น่าชัง" ส่วนใหญ่แล้วคำนี้ผู้ใหญ่ (ลุง ป้า ปู่ ย่า ตา ยาย) จะกล่าวถึงเด็กน้อยที่เป็นลูกหลานที่มีหน้าตาน่ารัก น่าเอ็นดู ว่า "อีหล่าจะแหม่นเป็นตาซังคัก" (หลานน่ารักจัง)

แต่คติโบราณอีสานนั้นท่านบอกว่า "ถ้าบอกว่าเด็กน้อยน่ารักผีโพงจะมาเอาไป (อายุไม่ยืนนั่นเอง)" ท่านจึงใช้คำกล่าวที่เป็นตรงกันข้าม ว่า "เป็นตาซัง" เพื่อหลอกผีสางนางไม้ให้เชื่อว่าน่าเกลียด เด็กจะได้อายุยืนยาวนาน นั่นแล...

คำนี้ "เป็นตาซังคัก" ถ้าไปค้นผ่านเพื่อนกู(เกิ้ล) มักจะเจอความหมายว่า "เป็นตาซังคักๆ = น่าเกลียดมากๆ" อันนี้บอกเลยว่า "ผิดแน่นอน มาจากคนที่พอรู้จักภาษาอีสานแล้วคิดว่าคงใช่เอามาเขียน" แล้วก็ลอกต่อๆ กันมาในหลายๆ เว็บเลยไม่รู้ว่าต้นฉบับคือใครเขียนก่อน แล้วก็ลามไปถามกันในกระทู้พันทิพดอทคอม ทำให้เข้าใจผิดกันไปไกลนะขอรับ คนอีสาน 1,000% อย่างอาวทิดหมูขอนั่งยัน นอนยันตามความหมายข้างบนขอรับ รู้ไว้ว่านั่นคือคำชมที่ซ่อนอยู่ด้วยความน่ารักน่าเอ็นดู

อืดสืด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "อืดสืด"

อีนางหล้าอยู่ทางไท (สาวโรงงานทางปราจีนบุรี) จดหมายน้อยมาถามว่า "อาวทิดหมูมื้อวานไปลอยกระทงกับหมู่ ในยินเสียงผู้บ่าวกลุ่มหนึ่งแซวกลุ่มอีหล้าว่า จะแม่น 'สาวอืดสืด' คัก บ่ฮู้ว่าหมายความว่าจั่งได๋ เขาย่องนางหล้าว่างามบ่"

อืดสืด ว. คนที่มีลักษรณะอ้วนเตี้ย เครื่องนุ่งห่มสกปรกมอมแมม เรียก อืดสืดตดเหม็น. squat and filthy (person).

โอยอีหล้านางเอย เจ้ามาสิงามเลิ่กแท้น้อบาดนี้ อาวทิดหมูหลับตาจินตนาการแล้วแหม่นสิกอดบ่หุ้มพุ้นล่ะติ จั่งได้กะสิอย่าเสียใจเด้อ ขอให้จิตใจเฮางามเป็นพอ เป็นกำลังใจให้เด้อ

มีคำที่คล้ายกันอีกคำหนึ่งคือ "อืดลืด"

อืดลืด ว. ไม่เรียบร้อย ไม่เกลี้ยงเกลา การทำโดยปราศจากความสะอาด เรียก เฮ็ดอืดลืด. messy, untidy.

(ภาพประกอบจากอินเทอร์เน็ต บ่เกี่ยวกับความหมายปานได๋ดอกเด้อ)

มุ่นอุ้ยปุ้ย

หลายคนได้ฟังเพลงของอดีตผู้ใหญ่บ้านหำ เฉลิมพล มาลาคำ เพลงชื่อ "มุ่นอุ้ยปุ้ย" แล้วก็สงสัยว่า "ย่านมุ่นอุ้ยปุ้ย" มีความหมายว่าอะไรนะ อยากรู้จัง

ปุ้ย ว. ละเอียด ถ้วยโถโอจานที่แตกหาชิ้นดีไม่ได้ เรียก มุ่นอุ้ยปุ้ย. fine, into tiny bits.

อุ้ยปุ้ย ว. แหลกละเอียด เรียก มุ่นอุ้ยปุ้ย. powered, smashed to bits.

ความหมายในเพลงคือ การจินตนาการของผู้แต่งเพลง (ผู้ร้อง คนเดียวกัน) ที่คาดว่าคืนนี้ ผู้สาวที่ตนเองหลงรักนั้น "หนานผักชีของน้องนางหล้า จะถูกดุด ถูกดุนจากเขาผู้นั้นจนมุ่นอุ้ยปุ้ย แหลกละเอียดนั่นเอง" มันผิดหวังในใจที่คนรักของตนเองที่มั่นหมายแล้วไม่ได้ มันเศร้าใจหลายเนาะ

เพื่อให้เข้ากับสถานการณ์การเลือกตั้งในอเมริกา ต่างฝ่ายต่างก็เชียร์กันขาดใจ ผลสิออกมาเป็นอย่างใดก็ยากที่จะคาดเดา (รูปแบบมันบ่คือบ้านเฮา) แต่ถ้าผลออกมาแล้วมันต้อง "มุ่นอุ้ยปุ้ย" แน่นอน บ่ฮู้ว่าพ่อใหญ่ใด๋สิได้แบกถุงปุ๋ยเมือบ้าน เป็นพ่อใหญ่ทรัมป์ หรือพ่อใหญ่ไบเดน ติดตามต่อไปเด้อพี่น้อง (ผลออกมาเป็น พ่อใหญ่ทรัมป์ แบกถุงปุ๋ยเมือบ้าน แต่เลายังบ่ยอมแพ้ใด๋ อีกสี่ปีเจอกันว่าซั้น!)

เปิ่นเวิ่น

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "เปิ่น, เปิ่นเวิ่น"

เฝ้ารอดูพายุจากการทำนายของกรมอุตุนิยมวิทยาทั้งวันเลยวันนี้ แต่ก็ "เปิ่น" ขึ้นไปทางมุกดาหารซ้ำ ฝนทางบ้านอาวทิดหมูมีพอรินๆ นี่ล่ะ พอสาบานน้ำบ่ตายนี่ล่ะ ทางอื่นเป็นจั่งใด๋น้อ ส่งข่าวมาบอกกันแหน่เด้อ

เปิ่น น. แฉลบ เลี่ยง เช่น ถากไม้ขวานแฉลบไปถูกขา เรียก ขวานเปิ่นใส่ขา. to glance off ricochet, go aside.

แต่ถ้าผู้สาวงาม "เปิ่นเวิ่น" นั้นผัดเป็นตาฮัก ตาฮักเด้อนางเอย คำภาษาอีสานนี่มีความหมายมากมายจริงๆ อยากพ้อเด้น้องสาวเจ้าผู้แก้มเปิ่นเวิ่นนั่นนา

เปิ่นเวิ่น ว. หน้าตาที่เบิกบานแจ่มใสเรียก เปิ่นเวิ่น อย่างว่า แก้มเปิ่นเวิ่นแก้มเจ้าเปิ่นเวิ่น ขี้กะเต๋อวังเวินไหลเซาะน้ำเซินอยู่ย่าวย้าว (กลอน). cheerful.

แค้น

ภาษาอีสานวันละคำด้วยภาพ วันนี้ขอเสนอคำว่า "แค้น"

คนในภาคอื่นอาจจะเข้าใจผิดกันได้ง่ายๆ ถ้าไม่เข้าใจความหมายของคำ ดังเช่น เมื่อช่วงวันหยุดยาวหลายวันที่ผ่านมา หนุ่มเมืองกรุงมาเที่ยวทางอีสานด้วยการขี่รถมอเตอร์ไซค์บิ๊กไบค์คันใหญ่ ฟังเสียงคำรามฮึ่มๆ มาแต่ไกล แต่ด้วยความไม่ชำนาญทางจึงทำให้ล้มคว่ำไม่เป็นท่า ที่มุมโค้งใกล้ศาลากลางบ้าน ลุงชาวบ้านที่เห็นเหตุการณ์ด้วยความมีน้ำใจรีบวิ่งเข้าไปช่วยเหลือทันที...

ลุง : "เอ็งแค้นไหม เอ็งแค้นไหม เจ็บตรงไหนบ้าง...." (พูดเสียงดังถามด้วยความเป็นห่วง)

ชายหนุ่ม : "ผมพลาดท่าล้มเอง ไม่แค้น ไม่โกรธใครหรอกลุง...." (ชายหนุ่มฝืนใจตอบด้วยความเจ็บปวด)

คำถามของลุงนั่นไม่ได้หมายถึงว่า "ไอ้หนุ่มไปคั่งแค้นใครมา" แต่หมายความว่า "เอ็งจุก เสียดแน่น เจ็บตรงไหนหรือเปล่า?" ว่าแล้วก็ยื่นน้ำดื่มยี่ห้อ "แก้แค้น" ให้ดิ่มเพื่อคลายแค้น "จุกเสียด" เฮ้อ!!!

แค้น ก. ติดขัด คับใจ คับใจ เรียก แค้น อย่างว่า รื้อจักเยื้อนยากได้พอยีบยาบเดียวหนึ่งนั้น พอเมื่อสุรภาพพานพาดดอยดนแจ้ง กุมภัณฑ์แค้นเคืองมโนค้อยคั่ง รือจักใช้แอ่วอ้วนโอมน้องก็ใช่การ (สังข์). to encounter hindrance, to feel oppressed.

แค้น ก. ติด ขัดข้อง ข้าวติดคอเรียก แค้นเข้า แค้นเข้าคาคอ เป็นต้น

แค้น ภาษาอีสานในเครื่องหมายการค้านี้คือ อาการ "ติดคอ" เช่น "เข้าคาคอ ข้อยแค้น เอาน้ำมาล่องคอแหน่"

บ่แม่นเคียดให้ไผ (โกรธให้ใคร) แล้วดื่มน้ำยี่ห้อนี้สิหายแค้นเด้อ คนละความหมายกัน หรือเอาขวดตีหัวสะบ้อหึ?

มิด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "มิด"

ในคืนอันเหน็บหนาวมืดสนิท ที่นอกชานบ้านหลังหนึ่ง มีเสียงอ้อนของหญิงสาวว่า "อ้ายคือมิดแท้"

พลันได้ยินเสียงตอบจากไอ้หนุ่มว่า "หึยส์สส... น้องแห่งคือ 'เพชรา' ตั่ว"

บทสนทนานี้หนุ่ม-สาววัยรุ่นสมัยศตวรรษที่ 21 นี้อาจจะไม่เข้าใจ พร้อมกับอุทานว่า "ไรว๊า!!..วัยสะรุ่นไม่เก็ตอ๊ะ" แต่ถ้าวัยเกิน 50 ปีขึ้นไปอย่างอาวทิดหมู รับรองต้องเก็ตแน่นอนใช่ไหม?

มิด ว. เงียบ อาการเงียบไม่มีเสียง เรียกว่า มิด มิดจี่ลี่ มิดซี่ลี่ ก็ว่า. silent, without noise.

ดังนั้น ที่น้องสาวว่า "อ้ายคือมิดแท้" นั่นย่อมหมายความว่า "พี่ทำไมเงียบไป" ไม่ได้หมายถึง "พี่หล่อดัง มิตร ชัยบัญชา" พระเอกหนังในสมัยนั้น จึงไม่ต้องไปสวนตอบน้องว่า "น้องช่างงามเหมือน เพชรา เชาวราษฎร์" ดอกเด้อ อายเขา บักหล้า 😁🤣😂

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14