ช่วงนี้อากาศปรวนแปรไปทั่วโลก บ้างก็มีพายุรุนแรง แผ่นดินไหว ฝนตก น้ำท่วม ดินพังทลาย จนไร้ที่อยู่ บ้านเฮากะต่างภาคต่างกะพ้อไปคนละแนว บ้างก็ฝนตกจนน้ำท่วม บ้างก็แล้งจนพืชผลแห้งตาย กระจายเป็นหย่อมๆ แบบบ้านเพิ่นท่วมแป๋ตาย นาใกล้ๆ กันนี้ผัดบ่มีน้ำจนดินแห้ง อีหยังว่ะ! นี่ละเขาว่าโลกวิปริตย้อนพวกเฮามนุษย์เป็นผู้ทำลายของแทร่ ตอนนี้ทางภาคเหนือกำลังท่วมหนัก ข่าวว่าภาคอีสานบ้านเฮาก็เตรียมตัวไว้เลย พายุกำลังมาแล้ว ...😭🙏😁
: Information & News ::
: Isan Thailand ::
: Isan Words ::
: Dhamma ::
: Art & Culture ::
: Our Sponsor ::
: Facebook Likebox ::
: Administrator ::
: My Web Site ::
 |
 |
 |
 |
No. of Page View
|
|
พืชจำพวกผักใช้ประกอบอาหาร
| คำอีสาน | ความหมายในภาษากลาง |
| ผักกะแยง | ผักกระออม ชื่อผักชนิดหนึ่งเกิดตามท้องนาหรือที่ลุ่ม มีกลิ่นหอม ฉุน เรียก ผักกะแยง ผักขะแยง ก็เรียก ใส่ในต้มส้มกบพร้อม มะขามอ่อน อร่อยนักแล |
| ผักขา | ผักชะอม ชาวอีสานนิยมใส่ในแกงหน่อไม้ ทอด/เจียวใส่ไข่ จิ้มกับน้ำพริกก็อร่อย |
| ผักก้านย่า | ผักตระกูลเดียวกับชะอม ลำต้นและกิ่งเป็นหนาม ใบเล็ก กลิ่นหอม ฉุน ยอดอ่อนใช้กินเป็นอาหารได้ กินกับซุบหน่อไม้ดีนัก เรียก ผักก้านย่า ผักกาดย่า ผักกะย่า ก็ว่า |
| ผักอิฮุม | มะรุม ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง มีลูกเป็นฝักกลม ยาวขนาด 1 ฟุต ใช้เป็นอาหารและทำยาได้ |
| ผักอิตู่ | แมงลัก เรียกผักอิตู่ มีสองชนิด คือผักอิตู่ลาวมีกลิ่นหอม และผักอิตู่ไทยมีกลิ่นฉุน ใช้ปรุงอาหาร |
| ผักเม็ก | เสม็ด ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง ใบอ่อนเป็นผักใช้กินได้ |
| ผักตำนิน | ผักตำลึง ชื่อผักเป็นเถาชนิดหนึ่ง เกิดตามรั้วบ้านหรือต้นไม้ เป็นผักช่วยชาติยามยุค IMF เช่นนี้ ปลูกง่าย ไม่ต้องการ การดูแลรักษาเป็นพิเศษ |
| ผักอิเลิด | ช้าพลู ชื่อพรรณไม้ขนาดเล็ก ใช้ทำยาและกินเป็นอาหารได้ โดยเฉพาะแกงอ่อมถ้าใส่ผักอิเลิดรสชาติแซ่บอย่าบอกใคร |
| สิงไค | ต้นตะไคร้ ใช้เป็นอาหารและทำยาสมุนไพร |
| ผักกะเดา | ผักสะเดา มีรสขม ใช้เป็นอาหารและกินรักษาไข้ได้ |
| ผักแกงขม | สะเดาดิน ชื่อพืชชนิดหนึ่ง เกิดตามที่ชื้นแฉะ เช่น ตามปากบ่อ และทุ่งนา ใช้กินเป็นอาหารและเป็นยาแก้และป้องกันไข้ได้ เรียก ผักแกงขม ผักแก่นขม หรือผักดางขม ก็ว่า นิยมเอามาทำแกงอ่อม ใส่หอยจูบดีนักแล |
| ดอกกระเจียว | ชื่อว่านชนิดหนึ่ง ดอกมีลักษณะเป็นช่อเหมือนดอกว่าน ชอบเกิด ในป่าโปร่งที่มีดินเป็นเอือด (มีธาตุเกลือผสม - ดินโป่ง) ใช้ส่วน ดอกเป็นอาหาร เรียก ดอกกระเจียว จะนึ่งหรือลวกจิ้มแจ่วหรือ ป่นกบ ป่นปลาก็อร่อย |
พืชจำพวกเห็ด
| คำอีสาน | ความหมายในภาษากลาง |
| เห็ดกะด้าง | เห็ดชนิดหนึ่งเกิดตามขอนไม้ที่ผุ เรียก เห็ดกะด้าง เห็ดลม เห็ดบด ก็เรียก |
| เห็ดปลวก | เห็ดโคน เกิดตามจอมปลวก หลังสีเขียว เรียก เห็ดปลวกใหญ่ อีกชนิดหนึ่ง ดอกเล็ก สีขาว เกิดตามพื้นดินทั่วไป เรียก เห็ดปลวกน้อย เห็ดปลวกไก่น้อย |
| เห็ดละโงก | เห็ดจำพวกหนึ่ง ดอกใหญ่สีขาว เรียก เห็ดละโงกขาว สีเหลือง เรียก เห็ดละโงกเหลือง ใช้เป็นอาหารได้ |
| เห็ดใค | เห็ดชนิดหนึ่งเกิดตามป่า หรือจอมปลวก (โพน) มีกลิ่นหอม สีเหมือนขี้ไคล |
| เห็ดตีนแฮด | เห็ดชนิดหนึ่ง ตีนใหญ่คล้ายตีนแรด เรียก เห็ดตีนแฮด ใช้กินเป็นอาหารได้ |
| เห็ดหน้างัว | เห็ดชนิดหนึ่งมีขนาดใหญ่ คล้ายหน้างัว เรียก เห็ดหน้างัว |
| เห็ดผอ | เห็ดเผาะ เห็ดชนิดหนึ่งมีลักษณะเป็นลูกกลมคล้ายลูกชิ้น อยู่ตามหน้าดินร่วน มีสองชนิด คือ เห็ดผอหนังมีรสอร่อย และเห็ดผอฝ้าย ไม่เป็นที่นิยมรับประทาน |
| เห็ดถ่าน | ชื่อเห็ดชนิดหนึ่ง ดำเหมือนถ่านใช้กินได้ |
แนะนำความรู้ที่น่าสนใจเกี่ยวกับ "พืชผัก สมุนไพรอีสาน ที่มากด้วยประโยชน์และคุณค่าทางอาหาร" 
คำอีสานแยกตามหมวดอักษร
ปลา | แมลง | จตุบาท
สัตว์จำพวกปลา ในที่นี่จะเสนอเฉพาะชื่อที่เรียกแตกต่างจากถิ่นอื่น
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| ปลาค่อ | ปลาช่อน มีหัวคล้ายหัวงู มีเกล็ดคล้ายปลาโด มีสองชนิด คือ ปลาค่อน้อย หรือ ปลากั้ง และปลาค่อใหญ่ |
| ปลาเข็ง | ปลาหมอ เป็นปลาเกล็ดชนิดหนึ่ง ครีบหลังแข็ง แหลมคม ภาษิตมักบอกว่า ปลาหมอตายเพราะปาก |
| ปลาปึ่ง | ปลาเทโพ ปลาน้ำจืดไม่มีเกล็ด คล้ายคลึงกลับปลาสวาย ปลาเคิง ด้านข้างแก้มมีจุดดำ เนื้อนุ่มรสอร่อย เก็บถนอมอาหารโดยการทำเค็มสับปะรด |
| ปลาตอง | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง มีเกล็ด ลำตัวแบน มี 2 ชนิดคือ ปลาตองนา และปลาตองกลาย ภาษากลางเรียก ปลากราย |
| ปลากะเดิด | ปลามีเกล็ด ตัวแบน ลำตัวสองข้างมีจุดดำ หรือปลากระดี่ |
| ปลาฮากกล้วย | ปลาช่อนทราย ชื่อปลาชนิดหนึ่งมีลักษณะเหมือนรากกล้วย เรียก ปลาฮากกล้วย ปลาฮ่างกล้วย |
| ปลาเซือม/ปลานาง | เป็นปลาเนื้ออ่อนชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด เนื้อนุ่มรสอร่อย ไม่ว่าจะนึ่ง หรือ ทอดกระเทียมพริกไทย |
| ปลาแข้/ปลาเคิง | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด โคนหางคอด ปากกว้าง หูแดง มีลักษณะคล้ายปลาปึ่ง แต่ตัวโตกว่า เนื้อเหนียวนุ่ม ใช้ลวกจิ้ม น้ำพริก หรือทำลาบก็อร่อยนัก |
| ปลากด | ปลาไม่มีเกล็ด มีเงี่ยง มีหลายชนิด ชนิดสีเหลืองปนขาว เรียก ปลากดเหลือง ชนิดสีค่อนข้างดำ เรียก ปลากดหม้อ ชนิดตัวเล็ก เรียก ปลากดป่อง |
| ปลากะแยง | ปลาแขยง ชื่อปลาไม่มีเกล็ดชนิดหนึ่ง เกิดในน้ำจืด เรียก ปลากะแยง ขะแยง ก็เรียก |
| ปลาค้าว | เป็นปลาเนื้ออ่อนขนาดใหญ่ชนิดหนึ่ง ไม่มีเกล็ด นิยมใช้ทำอาหาร ประเภทลาบ เช่นกัน |
| ปลาโด | ปลาชะโด คล้ายกับปลาช่อนแต่ลำตัวสั้นกว่า มีเนื้อแน่นสีขาว ทำปลาส้มขึ้นชื่อ เรียกว่า ส้มปลาโด มีชื่อเสียงแถบอำเภอไชยบุรี จังหวัดนครพนม |
| ปลาหลด | เป็นปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง ตัวกลมๆ ปากแหลม เกิดตามหนองบึง หรือ ท้องนา ตากแห้งแล้วทอดกรอบ แกล้มกับผักดอง และแจ่ว อีสานวิเศษนัก |
| ปลาหลาด | ปลากระทิง ตัวเล็กยาว ค่อนข้างแบน ลักษณะคล้ายปลาหลด แต่ตัวใหญ่กว่า พื้นสีน้ำตาลแก่ บางตัวมีลายขาวเป็นวงกลม ๆ บางตัวมีลายเป็นบั้ง ๆ คาดจากหลังถึงใต้ท้อง มีครีบบนสันหลัง ยาวติดต่อกันจนถึงหาง ปลายจมูกแหลม |
สัตว์จำพวกแมลง ในที่นี่จะเสนอเฉพาะชื่อที่เรียกแตกต่างจากถิ่นอื่น
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| แมงกุดจี่ | แมลงตัวเล็กสีดำ อาศัยหากินในกองขี้ควายตามไร่นา แมงจุดจี่ ก็เรียก |
| แมงคันโซ้ | แมลงปอ มีลักษณะตัวยาวเหมือนอุปกรณ์วิดน้ำของชาวนาซึ่งเรียกว่า คันโซ้ จึงเรียกว่า แมงคันโซ้ |
| แมงคับ | แมลงทับ เป็นแมลงปีกแข็ง มีปีกสีเขียวเลื่อมพราย เรียกว่า แมงคับ |
| แมงแคง | แมลงชนิดหนึ่ง ลำตัวแบน มีกลิ่นฉุน เรียกว่า แมงแคง |
| แมงง้วง | แมลงชนิดหนึ่งจำพวกจักจั่น ร้องเสียงแหลมและเสียงดังในช่วงหัวค่ำ เรียก แมงง้วง |
| แมงง้องแง้ง | ลูกน้ำ ที่เกิดจากไข่ของยุง มีชีวิตในน้ำ และเจริญเติบโตเป็นตัวอ่อน ของยุงในที่สุด |
| แมงงอด | แมงป่อง มีหางงอยกชูขึ้น เป็นสัตว์มีพิษ มีเหล็กไน เมื่อต่อยจะฝังเหล็กไน ซึ่งมีพิษทำให้เจ็บปวด |
| แมงจินาย แมงจิป่ม แมงจิหล่อ |
เป็นสัตว์พวกตระกูลจิ้งหรีด ร้องเสียงแหลม ตัวสีดำหรือน้ำตาลเรียก แมงจินาย ถ้าตัวโตกว่ามีสีน้ำตาล เรียก จิป่ม (จิ้งโกร่ง) หรือ จิหล่อ |
| แมงซอน | แมงกระซอน มีลักษณะตัวยาว ปีกสั้น ๆ ชอบมุดไปตามดินทรายเปียกชื้น อาศัยตามชายบึง หรือหนองน้ำ |
| แมงบ้ง | ตัวบุ้ง ระยะตัวหนอนของแมลง เรียก แมงบ้ง |
| แมงบ้งกือ | กิ้งกือ เป็นสัตว์ที่มีขามากมายจนนับไม่ได้ โบราณจึงเรียกว่า แมงบ้งกือ คือ มีขนนับเป็นกือ ๆ |
| แมงย่างซี้น | ชื่อแมลงชนิดหนึ่ง สีเขียวลาย ชอบดักข่ายเพื่อจับสัตว์ที่มาติดกินเป็น อาหาร เรียก แมงย่างซี้น ใช้เรียกคนที่ผอมแห้งแรงน้อย ว่า "เจ้าจ่อย ปานแมงย่างซี้น" |
| แมงวัน แมงหมี่ | แมลงวัน ชอบตอมอาหารและของเหม็น แมลงหวี่ เป็นแมลงตัวเล็ก ๆ สีดำ ชอบบินตอมหู ตอมตาคน |
| แมงกระบี้ | แมลงปอ ชื่อแมลงจำพวกหนึ่งมีหลายชนิด ปีกสีน้ำตาลบ้าง สีขาวจุดดำ บ้าง เวลาไข่ออกมาเป็นตัวหนอนของตัวไหม กินใบหม่อนเป็นอาหาร คนอีสานเรียก ตัวม้อน เมื่อแก่จนเข้าฝักแล้วจะนำมาต้มสาวเอาเส้นไหม เพื่อใช้ทอเป็นเสื้อผ้า แมลงชนิดตัวเล็กเรียกว่า แมงกะบี้ ตัวโตเรียก แมงกะเบื้อ |
| ชื่อ | ความหมาย/ลักษณะ |
| กะปอม | กิ้งก่า เรียกว่า กะปอม มีหลายชนิด ชนิดคอสีครามเรียก กะปอมก่า ชนิดคอสี แดง เรียก กะปอมคอแดง ชนิดมีลายสีเหลืองยามตามข้างเรียก กะปอมไหม หรือกะปอมแม่ ชนิดมีปีกบิน/ร่อนได้ เรียก กะปอมปีก ชนิดมีคอสีดำและสีแดง เรียก กะปอมขาง |
| กบ | สัตว์สี่เท้าตัวใหญ่กว่าเขียด อยู่ในน้ำหรือบกก็ได้ เป็นสัตว์ประเภทครึ่งบครึ่งน้ำ มีหลายชนิด หลายพันธุ์ |
| เขียด | สัตว์สี่เท้าไม่มีหาง เป็นสัตว์เลือดเย็น รูปร่างคล้ายกบแต่เล็กกว่า มีหลายชนิด หลายพันธุ์ ชื่อเรียกแตกต่างกันไป คางคกเรียก เขียดคันคาก เขียดตัวเล็กเฝ้า ทุ่งนา เรียก เขียดจ่านา เขียดกบบัวเรียก เขียดโม้ เขียดที่มีลำขาเหลืองเลื่อมเรียก เขียดคาคำ เขียดจับนม ขายาวเรียก เขียดตาปาด เขียดที่มีลำตัวสีเหลือง เรียก เขียดเหลือง เขียดที่ร้องเสียงแอะๆ เรียก เขียดบักแอะ เขียดบักน้ำ |
| แข้ | จรเข้ ชื่อสัตว์เลื้อยคลานจำพวกหนึ่ง ขนาดใหญ่ คางสั้น หัวยาว มีปุ่มเหนือปลาย ปากมน ปุ่มนี้เรียก ขี้หมาก้าย หนังที่หลังเป็นเกล็ดขรุขระ หางยาวแบนตามส่วน อาศัยอยู่ทั้งในน้ำจืดก็มี น้ำเค็มก็มี เป็นสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ เรียก แข้ ขี้แข้ จิแข้ ก็ว่า |
| จอนฟอน | พังพอน ชื่อสัตว์สี่เท้าชนิดหนึ่งคล้ายกระรอก แต่โตกว่า เรียก จอนฟอน เป็นคู่อริกับงูเห่า |
| เจีย | ค้างคาว ค้างค้าวมีหลายชนิด ชนิดตัวใหญ่เรียก เจียกา ขนาดกลางเรียก เจียดังวีก ขนาดเล็กเรียก เจียหนู บางถิ่นเรียก อีเจีย |
คำอีสานแยกตามหมวดอักษร
ห ฬ อ ฮ
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ห้ง | ก. ขัง น้ำฝนที่ตกลงมาแล้วขังอยู่เรียก น้ำห้ง เช่น น้ำห้งฮอยควยพอออเจาะแอแจะ (น้ำขังในรอยเท้าควายพอมองเห็น) |
| หงวย | ก. เอน เอนจนล้มลง เรียก หงวย |
| หง้าง | ก. แยก ถ่าง กางออก เช่น ถ่างขาออกจากกัน เรียก หง้างขา |
| หงำ | 1ก. บัง ข่ม ครอบ เช่น ต้นไม้ใหญ่ในนา บดบังแสดงแดดไม่ส่องลงถึง ข้าวในนา ก็เรียก ต้นไม้ใหญ่หงำนา 2ก. อาฆาต มาดร้าย |
| หนหวย | ว. รำคาญ ไม่สบายใจ หงุดหงิด กังวลใจ |
| หน้าเค่ง | น. หน้าบึ้ง หน้าตึง เกิดเพราะความโกรธจัด |
| หน้าถั่งดังคม | น. หน้าตาคมคาย |
| หนิ้ง | ก. เกี่ยง เกี่ยงงอน ทำแง่งอน ทำโดยไม่เต็มใจ เรียก หนิ้ง |
| หม้อง | น. บริเวณ ย่าน แถว บริเวณที่เป็นหลุมเล็ก ๆ ตื้น ๆ เรียก หม้อง |
| หม้อต้อ | ว. คนที่มีรูปร่างเตี้ยและอ้วน เรียก สั้นหม้อต้อ ต้อหม้อ ก็ว่า |
| หมิดแหมว | ว. แผ่วเบา เสียงที่เปล่งออกมาแผ่วเบา เรียก เสียงหมิดแหมว |
| หมึ้งหมึ้ง | ว. อาการหลับตาของคนหรือสัตว์ตัวตาโต เช่น หมีหลับตากินผึ้ง เรียกว่า หลับตาหมึ้งหมึ้งคือหมีกินเผิ้ง |
| หมึน | ก. ฉุน โกรธ คนโกรธแสดงอาการหน้าบึ้งตึง เรียก คนหมึน |
| หย่องย้อ | ว. อาการนั่งชันเข่า ยกก้น เรียก นั่งหย่องย้อ |
| หลายเติบ | ว. มากโข ของที่มากจนไม่อาจจะนับจะประมาณได้ คือไม่สามารถบอก จำนวนที่แน่นอนได้ |
| ห้าน | ก. เขยก คนขาเขยก เรียก คนขาห้าน |
| ห้าว | ก. คึกคะนอง สัตว์คึกคนอง เรียก สัตว์ห้าว คนแก่คนอง เรียก หัวหงอกห้าว |
| เหิ่ม | ว. ห่าม ผลไม้ห่าม เรียก เหิ่ม เช่น มะม่วงจวนจะสุก เรียก หมากม่วงเหิ่ม มะละกอจวนจะสุก เรียก บักหุ่งเหิ่ม |
| โหย้น | ก. โล้ ไกว โล้ชิงช้า เรียก โหย้นโอ้นซา (ชิงช้า โบราณเรียก โอ้นซา) |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ส่วนใหญ่ ใช้ในคำที่มาจากภาษาบาลี-สันสกฤต ในคำภาษาอีสานไม่มี | |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| อ่ง | ก. ถือตัว หยิ่ง ทะนง อย่างว่า สาวนางหล้าหันมาอย่าสิอ่งหลายเด้อ (น้องหันหน้ามาหน่อยอย่าหยิ่งนักเลย) |
| อ่งต่ง | ว. เปล่งปลั่ง แก้มที่มีลักษณะอวบอัดเปล่งปลั่ง เรียก แก้มอ่งต่ง |
| อ่งล่ง | ว. ลักษณะของสิ่งของที่พองโตไหลไปตามน้ำ เรียก ลอยอ่งล่ง ลอยโอ่งโล่ง ก็ว่า ถ้ามีขนาดเล็กว่า ลอยอ่องล่อง |
| ออนชอน | ว. เพราะพริ้ง สวย งาม น่ารัก |
| อ้อนต้อน | ว. การใช้ไม้หามข้างเดียวเรียก คอน สิ่งของที่คอนไปขนาดเล็กเรียก อ้อนต้อน ถ้าขนาดใหญ่ เรียก โอ้นโต้น |
| อ่อม | น. ชื่อแกงชนิดหนึ่ง ใส่น้ำเพียงเล็กน้อย ใช้สำหรับจ้ำ เรียก อ่อม เช่น อ่อมปลา อ่อมกบ อ่อมเขียด อ่อมฮวก |
| อ้อยซ้อย | ว. บริสุทธิ์ ผุดผ่อง สดใส |
| อั่ง | ว. คับ แออัด แออัดยัดเยียด เรียก อั่ง |
| อั่ว | น. ชื่ออาหารคาวชนิดหนึ่ง เอาเครื่องปรุงยัดเข้าไป เรียก อั่ว ยัดเข้าใส้หมู เรียก อั่วหมู ยัดเข้าใส้วัว เรียก อั่วงัว ยัดเข้าท้องกบ เรียก อั่วกบ อั่วทุกชนิดเป็นอาหารที่มีรสอร่อย |
| อ้าย | น. พี่ชายคนเกิดก่อน เรียก อ้าย เรียกผัวของพี่สาวว่า พี่อ้าย เรียกพี่สาวของตนเองว่า พี่เอื้อย หรือเรียกเดือนแรกของปีว่า เดือนอ้าย |
| อี่หลี | ว. จริง ๆ จัง ๆ เช่น คักอีหลี แม่นอีหลี |
| เอดเปด | ว. เรียกสิ่งของที่มีลักษณะใหญ่และแบน ติดอยู่ตามแข้งขาหรือที่ใดที่หนึ่งว่า ติดเอดเปด ถ้าเล็กเรียก ติดแอดแปด |
| เอดเลด | ว. เรียกสิ่งของที่มีลักษณะเหนียวหนืด เช่น ขี้มูกติดอยู่ตามแก้มเด็กว่า ติดเอดเลด ถ้าจำนวนเล็กน้อย เรียก ติดแอดแลด |
| เอิ้น | ก. เรียก ร้อง ป่าว ประกาศ อย่างว่า เพิ่นบ่เอิ้นอย่าขาน |
| โอ้อ่าว | ก. คำนึงถึง คิดถึง รำพึงถึง |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ฮก | ว. รก รุงรัง ไม่เตียน สถานที่ที่เต็มไปด้วยสิ่งของที่ไม่ต้องการ เรียก ที่ฮก |
| ฮวก | น. ลูกกบหรือลูกเขียดตัวเล็ก ๆ มีหาง เรียก ฮวก ลูกกบเรียก ฮวกกบ ลูกเขียดเรียก ฮวกเขียด |
| ฮอด | ก. ถึง ไปถึง เรียก เดินฮอด คิดถึง เรียก คึดฮอด |
| ฮีด | ก. รีด บีบให้ยาวออกไป เรียก ฮีด |
| ฮีต | น. จารีต กฎ ระเบียบ ประเพณี สิ่งที่ประพฤติปฏิบัติมาเป็นเวลานาน เรียก ฮีต ฮีตนั้นไม่จำเป็นจะต้องมีบทบังคับเหมือนกฎหมาย เพียงแต่ให้ทุกคนมีแนวปฏิบัติเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน เพื่อความสามัคคีปรองดองในหมู่คณะ |
| โฮม | ก. รวม ชุมนุม ประชุมกัน เช่น พวกเฮามาโฮมกันอยู่หม้องนี้ |
คำอีสานแยกตามหมวดอักษร
ล ฦ ว ศ ษ ส
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ลก | น. เล้าไก่ เรียกว่า ลกไก่ |
| ล่ง | ว. โล่ง ว่าง เปล่า ไม่มีเครื่องกำบัง เช่น หายใจสะดวก (ในเวลาเป็นหวัด) เรียก หันใจล่ง |
| ลงข่วง | ก. สถานที่สำหรับปั่นฝ้าย เรียก ข่วง ข่วงนี้ปลูกยกพื้น สูงประมาณหนึ่งศอก รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้างยาวเท่ากับจำนวนคนที่จะมาใช้ ไม่มุงหลังคา หญิงสาวชาวอีสานหลังจากดำนาแล้ว จะมาใช้ที่นี่ฝึกหัดทำฝ้าย ทำไหม เพื่อทอผ้านุ่งผ้าห่ม ในห้วงระยะเวลาตั้งแต่เดือน 11 ถึงเดือน 4 เป็นเวลานาน 6 เดือน ชายหนุ่มก็จะมาพูดเกี้ยวพาราสี ถ้าชอบพอก็สู่ขอกันตามประเพณี |
| ลงแขก | ก. การขอแรงญาติพี่น้องให้มาช่วยทำงาน โดยไม่ให้ค่าจ้างรางวัล เรียก ลงแขก คนอีสานสมัยโบราณช่วยเหลือเกื้อกูลกันเกือบจะทุกกิจการ การขอแรงไหว้วานญาติพี่น้องเพื่อช่วยเหลือการงานจึงมีเป็นประจำ |
| ลงทึน | ก. สิ่งที่ลงไปทีแรกเรียกทึน (ทุน) ผลที่ได้เกินทึนเรียกกำไร การทำอะไรจะต้องลงทุนก่อน การลงทุนเรียก ลงทึน |
| ลงเลข | ก. การดูหมอเรียก ลงเลข เลขที่คนโบราณใช้ดูเรียก เลขหางหมา การดูหมอเป็นประเพณีนิยมกันมาแต่ดึกดำบรรพ์ |
| ลนลน | ว. พูดพล่าม เรียก เว้าลนลน ลกลนก็ว่า |
| ลวดลาด | ว. การกระทำโดยไม่ตั้งใจ เรียก เฮ็ดพอลวดลาด |
| ลวบลวบ | ว. กินพร่ำเพื่อ เรียก กินลวบลวบ พูดไม่หยุด เรียก เว้าลวบลวบ |
| ล้องค้อง | ว. ขด งอ เชือกที่ขดให้เป็นบ่วงขนาดเล็ก เรียก ขดล้องค้อง ขนาดใหญ่ว่า งอโล้งโค้ง |
| ลอม | น. ข้าวที่เกี่ยวแล้วหาบมากองไว้ที่ลาน เรียก ลอมเข้า ถ้าเป็นกองฟางเรียก ลอมเฟือง |
| ล่อย | น. ชื่อโรคชนิดหนึ่ง ทำให้มือตายเท้าตาย จับถืออะไรไม่ได้ เดินไปเดินมาไม่ได้ เรียก โรคแขนล่อยขาล่อย |
| ลาบ | น. อาหารประเภทพร่าและยำ ถือว่าเป็นอาหารประเภทสูงของชาวอีสาน ในการทำบุญ เลี้ยงแขกเลี้ยงคน ถ้าขาดลาบอย่างเดียวถือว่า เป็นการเลี้ยง ชั้นต่ำ |
| ลาบซาบ | ว. ลักษณะของสิ่งของที่แขวนเรียงกันเป็นแถวเป็นแนว เรียก เลียงลาบซาบ เลียนลาบซาบ ก็ว่า |
| ลิดแลด | ว. มองเห็นเพียงแวบเดียว เรียก เห็นพอลิดแลด |
| ลิน | 1 น. รางสรงน้ำ เรียก ฮางลิน ฮางลินทำด้วยไม้แก่น ทำเป็นรูปนาคยาว ประมาณ 6 ศอก เจาะเป็นร่องยาว มีรูที่คอนาค ใช้สำหรับสรงน้ำเจ้านาย เมื่อได้บรรดาศักดิ์ หรือ สรงน้ำพระสงฆ์เมื่อได้รับสมณศักดิ์ 2 ก. ฝนตกพรำเรียก ฝนตกลิน |
| ลึด | ก. กลืนอาหารโดยไม่เคี้ยวให้แหลกเสียก่อน เรียก กลืนลึด |
| ลึม | น. เรียกกระไต้ที่มัดรวมกัน 10 อัน ว่ากะไต้หรือกระบองหนึ่งลึม มัดให้แน่น เช่นเอาตอกชะเนาะเคียนบั้งไฟเรียก ลึมบั้งไฟ |
| ลึ่ง | ว. หลวม กว้างเกินไป เช่น รูบั้งไฟกว้าง เรียก ฮูลึ่ง เพราะฮูลึ่งนี้แหละบั้งไฟจึงซุ หรือไม่ขึ้น |
| ลืบ | ก. เถือเนื้อที่ติดกับหนังด้วยมีดบาง ๆ เรียก ลืบเนื้อ |
| ลูกกก | น. ลูกคนหัวปี เรียก ลูกกก ส่วนลูกคนสุดท้อง เรียก ลูกหล้า ลูกคนอื่นแต่รักเสมือนลูกของตนเรียก ลูกฮัก |
| แล่น | ก. วิ่งไปอย่างเร็วไว เรียก แล่น ถ้าวิ่งเร็วดุจลมพัด เรียก แล่นจั้นจั้น |
| โลด | ว. เลย, ทีเดียว, ไปเลย เรียก ไปโลด กินเลย เรียก กินโลด ทำเลย เรียก เฮ็ดโลด |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ไม่มีคำที่แตกต่างจากภาษากลาง (ยังค้นไม่พบ นึกไม่ออก) | |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| วน | 1ก. วกวน, วนเวียน หนทางวกไปเวียนมา เรียก หนทางวน 2ก. รบกวน อย่างเช่นเพื่อนรบกวน ก็มักพูดว่า อย่ามาวนนา |
| ว้อ | น. โรคหมาบ้า ชื่อโรคชนิดหนึ่งของหมา เมื่อเป็นขึ้นแล้วหมาจะวิ่งไม่หยุด มีน้ำลายไหล เรียก หมาเป็นว้อ |
| วอง | ว. เปรียว คนที่มีลักษณะตื่นตกใจง่าย เรียก คนวอง |
| ว่อง | ว. ฟันที่หลุดออกสองหรือสามซี่ เรียก แข้วว่อง |
| ว่อนว่อน | ว. เสียงในระยะใกล้ อย่างเช่น เสียงหยังดังว่อนว่อน ถ้าเสียงมาจากระยะไกล จะเรียกว่า ว้อนว่อน |
| วั่งวอน | ก. วังเวงใจ ถ้าความรู้สึกห่วงหน้าพะวงหลัง เรียก วั่งเว |
| วังเวิน | น. วังวน บริเวณน้ำลึกที่มีน้ำไหลวน เรียก วังเวิน |
| วันเพ็ง | น. วันพระจันทร์เต็มดวง เรียก วันเพ็ง เดือนหนึ่ง ๆ มีเพียงหนึ่งวัน คือวันขึ้น 15 ค่ำ |
| วับวับ | ว. อาการกวักมือไว ๆ เรียก กวักมือวับวับ เดินเร็ว ๆ เรียก ย่างวับวับ |
| วาก | ว. วิ่น แหว่ง เช่น ควายจมูกวิ่น เรียก ควายดังวาก ปากแหว่ง เรียก ปากวาก |
| วิ่ง | ก. อาการที่เกิดลมหมุนเวียนในศีรษะ เรียก วิ่ง วิ่งเวียน ก็ว่า |
| วิ้ง | ก. แล่นไปโดยเร็ว เรียก วิ้ง |
| วิน | ก. อาการหน้ามืดตาลาย เรียก วินหัว |
| วี | ก. ปา ขว้าง ปาค้อนไปใส่มะม่วงเรียก วีค้อนใส่หมากม่วง |
| วีก | ว. แหว่ง จมูกแหว่งขนาดเล็ก เรียก ดังวีก ถ้าแหว่งขนาดกลางเรียก ดังวืก แหว่งขนาดใหญ่ เรียก ดังวาก |
| เว่อ | น. ส้มซ่า ชื่อ ส้มชนิดหนึ่ง เปลือกหนา เรียก หมากเว่อ |
| เว้อ | ว. บาน ปากบาน เรียก ปากเว้อ |
| เว้า | ก. พูด พูดเรียก เว้า พูดด้วย เรียก เว้านำ พูดไพเราะ เรียก เว้าม่วน พูดหยาบ เรียก เว้าเพอะ |
| ไว่ไว่ | ว. เดินมาอย่างเร่งรีบ เรียก ย่างไว่ไว่ ไปไว่ไว่ มาไว่ไว่ |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ศูล | น. หลาว เหล็กแหลม |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ไม่มีคำที่แตกต่างจากภาษากลาง (ยังค้นไม่พบ นึกไม่ออก) | |
| คำอีสาน | ความหมาย |
| ส้ง | น. กางเกง กางเกงที่ย้อมด้วยสีครามที่เรียกว่า จุบคราม หรือผ้าหม้อห้อมที่ ไทยเหนือ เรียก ผ้าส้ง ผ้านี้ทำด้วยฝีมือของลาวส้ง (คนไทยจำพวกหนึ่ง ซึ่งมี จารีตประเพณี ภาษาพูดเหมือนลาว เรียก ลาวส้ง) |
| สวก | ก. ทิ่ม ตำ แทง เช่น ไม้แทงตีน เรียก ไม้สวกตีน |
| ส่วง | 1ก. แข่ง การแข่งเรือ เรียก ส่วงเฮือ การส่วงเอือเป็นกีฬาชนิดหนึ่ง สำหรับ ชาวอีสานที่มีบ้านเรือนตั้งอยู่ริมแม่น้ำสายต่าง ๆ ซึ่งจะกระทำตั้งแต่วันออก พรรษาเป็นต้นไป เพราะเป็นฤดูน้ำหลาก 2ก. หลีกไป หลบไป เล็ดลอดไป |
| ส่วย | 1น. ชนชาติที่พูดภาษามอญ เขมรพวกหนึ่ง ซึ่งลาวเกณฑ์ให้ส่งส่วย เรียก ชนชาติส่วย 2น. ข้าวของหรือเงินทองที่คนเมืองขึ้นจะต้องส่งให้แก่เมืองที่ตนขึ้น เรียก เงินส่วย 3ก. ชำระ ล้าง ล้างหน้า เรียก ส่วยหน้า ชำระร่างกาย เรียก ส่วยคีง |
| ส้วย | ว. เรียว แหลม ลด เช่น ไม้คันหลาวส้วยปลาย |
| ส้อ | ก. ซักถาม ไล่เลียง |
| สะเดิด | ก. กระโดด ผวา ตื่น เช่น คืนไฟไหม้พากันสะเดิดหนีตาย |
| สะเดือก | ก. รู้ตัว, ฉุกคิด ตรงกับภาษาอังกฤษว่า to realize |
| สะแตก | ก. กินจุ กินไม่เลือก คนที่กินจุเกือบไส้แตก เรียก สะแตก สีแตก แดกตับ แดกไต ก็ว่า |
| สะมัก | ก. สำลัก เช่น กินข้าวสำลักข้าว เรียก สะมักเข้า กินน้ำสำลักน้ำ เรียก สะมักน้ำ |
| สะเม่น | ก. เขม่น อาการที่กล้ามเนื้อที่ตากระตุกขึ้นลงเบา ๆ เรียก ตาสะเม่น |
| สะออน | ก. ชอบใจ พอใจ ติดใจ |
| ส้าง | น. บ่อน้ำ บ่อที่ขุดลึกลงไปในดินมีน้ำกินน้ำใช้ได้ตลอดปี เรียก น้ำส้าง |
| ส้าว | ก. ไม้ยาวสำหรับสอยวัสดุ สิ่งของ ผลไม้ เช่น มะม่วง ลำใย มะพร้าว เรียก ไม้ส้าว |
| สิ้ง | ก. มองดูด้วยไม่เต็มตา เรียก สิ้ง มองดูด้วยหางตา เรียก สิ้งตาน้อย มองตาม เรียก สิ้งตานำ |
| สิ้ว | น. สีเขียวแก่ ลักษณะคล้ายสีหัวเป็ดตัวผู้เรียก สีสิ้ว |
| สีก | น. น้ำครำใต้ถันชาน เรียก น้ำสีก หรือ น้ำขี้สีก ก็ว่า |
| สึงหลึง | ว. อาการนั่งนิ่งเหมือนคนเสียสติ เรียก นั่งสึงหลึง |
คำอีสานแยกตามหมวดอักษร
