ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ [ เรื่องที่เกี่ยวข้อง : ชาติพันธุ์ชนเผ่าไทยในอีสาน ] ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด คำที่เสนอในที่นี่รวบรวมมาจากที่กระผมอาวทิดหมู มักหม่วน ได้ตอบไว้ใน Facebook Fanpage มาแล้วแต่ค้นหาย้อนหลังยาก ท่านเว็บมาดเซ่อเลยขอร้องแกมบังคับให้นำมารวบรวมไว้ที่นี่อีกครั้งหนึ่ง แฟนนานุแฟนที่ต้องการทราบความหมายของคำ หรือประโยคใดก็สอบถามเพิ่มเติมมาได้นะขอรับ ยินดีนำมาตอบให้ทราบทั้งในเว็บไซต์และเฟซบุ๊คต่อไป

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

ไง-ฝาละไง-บ่วง-ส้างฮ้าง-เกื่อย-เฟือด-จั้น-แส่ง-เถียง-ไท้-แถน 

ไง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ไง"

อ้ายแอดมินให้น้องถามแหน่ "อีแม่เลาชวนไปหากบเข้าไง" น้องอยากฮู้ว่า "เข้าไง" มันเป็นจั่งใด๋น้ออ้าย

ไง น. ฝาปิดปากหอย เรียก ไงหอย กบซ่อนอยู่ในดินในฤดูแล้ง เรียก กบเข้าไง กบจำศีล ก็ว่า. hard "door" of snail shell, also: estivation (of frog in burrow).

ฝาละไง น. ฝาปิด เครื่องปิดหม้อ เรียก ฝาละไงหม้อ ปิดไห เรียก ฝาละไงไห ปิดปากหอย เรียก ฝาละไงหอย. lid (of pot), hard pad on snail with which it closes itself in its shell.

กบเข้าไง กะคือ กบจำศีล นั่นหล่ะ คำว่า "ไง" คือฝาปิด การที่กบไปขุดหลุมริมหนองน้ำในหน้าแล้งแล้วเอาดินมาปิดกลบ เพื่อหลบจำศีลในหน้าแล้ง ฝาปิดนี่คือ "ไง"

เช่นเดียวกับหอย ฝาปิดก็เรียกว่า ไง เหมือนกัน อย่างหอยจูบเวลาตัดก้นหอยเอามาอ่อม ตอนกินก็ดูดที่ปากหอยที่เขี่ยไงออกแล้วทำการดูดจ๊วบอย่างแรง และเนื้อหอยก็หลุดออกมาให้เคี้ยวกรุบๆ เลยเรียกว่ากิน แกงบักหอยจูบ (ทางภาคกลางเรียกว่า หอยขม)

คนอีสานสมัยก่อนเวลาเอาหอยกาบมาต้มกินเนื้อแล้ว ก็นำเอาเปลือกหอยกาบมาทำเป็น ช้อน เรียกว่า "บ่วงหอย"

บ่วง น. ช้อนสำหรับตักอาหาร เรียก บ่วง ทำด้วยหอยเรียก บ่วงหอย ทำด้วยหอยกีบกี้เรียก บ่วงหอยกีบกี้ ทำด้วยกะลามะพร้าว เรียก บ่วงกะโป๋หมากพร้าว อย่างว่า มีจองบ่มีด้ามชิเป็นบ่วงตักแกง (ภาษิต). spoon, dipper.

ส้างฮ้าง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ส้างฮ้าง"

มีคำถามจากแฟนานุแฟนฅนอีสานบอกว่าได้ยินผู้เฒ่าผู้แก่ว่า "โอ๊ย หลุบปานตกส้างฮ้าง" หมายความว่าจั่งใด๋น้อพี่หมู

ส้าง น. บ่อน้ำ บ่อที่ขุดลึกลงไปในดินมีน้ำกินน้ำใช้ตลอดปี เรียก น้ำส้าง. well (water).

ฮ้าง ก. ทอดทิ้ง จากไป เมียที่ผัวทอดทิ้ง เรียก แม่ฮ้าง ผัวที่เมียทอดทิ้ง เรียก พ่อฮ้าง หนุ่มสาวที่รักกันแล้วทอดทิ้งกันไป เรียก ฮ้างชู้ บ้านที่คนทอดทิ้ง เรียก บ้านฮ้าง เรือนที่ไม่มีคนอยู่อาศัย เรียก เฮือนฮ้าง วัดที่ไม่มีพระสงฆ์อยู่ เรียก วัดฮ้าง อย่างว่า ญิงชายฮู้เฮียงกลการย่อยโชค ส่ำฮ้างฮามหม้ายหมู่สะเทิน (สังข์) คันหากมีผัวแล้วบ่กลัวใผอย่าฟ้าวว่า บาดห่าเป็นฮ้างหม้ายชิมาโอ้ใส่เขา (ผญา). to be abandoned, discarded, divorced.

เมื่อรวมกัน "ส้าง + ฮ้าง" เป็น "ส้างฮ้าง" จึงหมายถึง บ่อน้ำที่ถูกทอดทิ้งไม่ดูแล จนมีหญ้ารกปกคลุม ใช้การไม่ได้ เมื่อเดินไปไม่สังเกตจึงตกลงไปในบ่อน้ำร้างนั่น อีกนัยหนึ่งคือการเล่นการพนันจนหมดตัว ไม่มีแม้น้ำจะกรอกปากจึงตะโกนออกมา "หลุบปานส้างฮ้าง" หลุบ คือหมดตัว เหมือนบ่อน้ำร้างที่ไม่มีน้ำกินได้

เกื่อย

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "เกื่อย"

จากเพลง "มนต์ฮักทางหินแห่" ของเอกพล มนต์ตระการ ที่นำลงในเว็บไซต์ของเรา ในเนื้อเพลงมีการกล่าวถึงการ "เกื่อยน้ำส้าง" ก็เลยมีคำถามตามมาว่า ทำยังไงหรือ ไม่เก็ตเลย เพราะสมัยนี้มันสมัยน้ำขวดแช่เย็นเสียแล้ว

เกื่อย ก. ตักน้ำ เรียก เกื่อยน้ำ แก้ไขเหตุร้ายให้กลายเป็นดีเรียก เกื่อย อย่างว่า รือจักปุนเกื่อยให้หายบ้าบ่เป็นแลเด (สังข์) แม้นว่าบาปหมื่นชั้นเชิญให้เกื่อยไกล แต่ถ้อน (กา). to dip water, offer a libation to avert disaster.

ส้าง น. บ่อน้ำ บ่อที่ขุดลึกลงไปในดิน มีน้ำกินน้ำใช้ตลอดปี เรียก น้ำส้าง. well (water).

เกื่อยน้ำส้าง ก็คือ การลงไปในบ่อน้ำในหน้าแล้งที่น้ำมีปริมาณน้อย ค่อยๆ ไหลซึมออกมา แล้วใช้ขัน หรือกะลามะพร้าวบรรจงตักน้ำ (ไม่ให้ขุ่น) ถ่ายลงครุไม้ไผ่ หาบกลับบ้านนั่นเอง

การเกื่อยน้ำใส่ครุน้ำหากใส่เต็มเกินไปเมื่อหาบกลับบ้าน อาจทำให้น้ำ "เฟือด" ทิ้งได้ จึงมักจะใช้ผ้าขาวม้ามัดปิดปากครุ หรือใช้ใบไม้สะอาดวางบนปากครุเพื่อกันน้ำกระฉอก

เฟือด ก. น้ำล้น เรียก น้ำเฟือด อย่างว่า ยั่งยั่งน้ำหน้าเฟือดฟูมแครง อุณโหเวรฮีบฮอมฮมฮ้อน นางจิ่งแจงดูสร้อยสังวาลมุกมาศ แหวนขอดล้อมคำเข้มขอบลาย (ฮุ่ง). to overflow (of liquid).

อธิบายมาแล้วก็เอาให้จบไปเลย เรื่อง "น้ำส้าง" หรือบ่อน้ำ จะมี 2 แบบ ดังนี้

จั้น น. น้ำบ่อที่ไหลออกตามชายฝั่งเรียก น้ำจั้น น้ำส้างจั้น ก็ว่า. spring (water) in river bank.

แส่ง น. คอกไม้รูปสี่เหลี่ยมกั้นในบ่อน้ำ เพื่อป้องกันไม่ให้ดินพัง บ่อที่กั้นด้วยคอกไม้นี้ เรียก น้ำส้างแส่ง แคว่งสร้าง ก็ว่า. square-holed well with wood retaining walls, wood walls of square-holed well.

น้ำส่างแส่ง บ่อน้ำที่มีขอบไม้กั้นกันดินพังลงในบ่อ

เถียง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "เถียง"

ได้รับอีแมว เอ้ย! อีเมล์จากบ่าวใต้ถามมาว่า "กอดเสาเถียง" นั่นมีความหมายว่าอย่างไร ตามมิวสิกวีดิโอดูแล้วก็ยังไม่มั่นใจ เพราะเห็นแต่นั่งบนหลังคา

เถียง น. โรงเรือนที่ปลูกไว้เพื่อเฝ้าพืชผลเรียก "เถียง" ปลูกไว้ที่นาเรียก เถียงนา ปลูกไว้ป่า เรียก เถียงไฮ่. hut to live in while watching fields or garden.

ในเพลงนี้ "เถียง" คือ กระท่อมปลายนา ถ้าทางใต้น่าจะความหมายเดียวกันกับ "ขนำ" เมื่อสาวไปแต่งงานกับคนอื่น จึงได้แต่กินเหล้าเมานั่งกอดเสาเถียง (ตามรูปประกอบทางฝั่งขวา) ไม่ได้กอดสาวด้วยความช้ำใจนั่นเอง เป็นตาหลูโตนแท้น้อ

เถียง ก. พูดโต้แย้งเรียก เถียงกัน หรือ ถกเถียง อย่างว่า ตาบอดคลำช้างมักเถียงกัน (ภาษิต) คือดั่งเสือลวงได้มิคาลูกมั่ง จริงแล้ว รือจักเถียงท่านแพ้กรรมข้องครอบคีง แลเด (สังข์). to argue.

เถียง ในความหมายที่สองนี่คือ การทะเลาะทุ่มเถียงกัน ซึ่งเป็นอันตรายอาจถึงเลือดตกยางออกได้ และการเถียงนั้นถ้าไปเถียงเมีย (บังเกิดเกล้า) อันตรายก็จะเพิ่มเป็นทวี คูณสองเลยทีเดียว ดังเพลงลาวของ อ้ายบุญยู้ ลูกแม่ของ ข้างล่างนี้

ຖຽງເມຍບໍ່ຄືຖຽງນາ-ບຸນຍູ້ เถียงเมียบ่อคือเถียงนา-บุญยู้ ลูกแม่ของ (ดูความหมายเพลงคลิกเลย)

แถน

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "แถน"

มื้อนี้มีบุญบั้งไฟที่เมืองยศนคร (ยโสธร) เป็นการจุดถวายไท้ถวายแถน กะเลยมีคำถามว่า "ไท้ แถน" คือหยังน้อ

ไท้ น. ผู้เป็นใหญ่ ผู้เป็นหัวหน้า อย่างว่า เสด็จล่วงขึ้นเถิงไท้ขาบทูล (กา) ดอกหนึ่งฟ้าสนั่นก้องเวหา ดอกหนึ่งสถานกงญายอดไท้ ดอกหนึ่งซอมแซมหยาหลายกาบ ดวงดาดดวงละไล้ลูบไล้ลืมวาง (ฮุ่ง). the great one, god, leader.

แถน น. เทวดา ผีฟ้า อย่างว่า ถวายแก่เจ้าแถนเถ้าเบิ่งแนน ท่านเอย (ขูลู) แต่นั้นแถนเล็งพร้อมแถนลอแถนหล่อ แถนทอกพร้อมแถนตื้อหลั่งโฮม (หน้าผาก). angel(s), celestial spirit(s).

"บุญบั้งไฟ" มีตำนานเล่าขานมานาน จากนิทานพื้นบ้านเรื่องผาแดงนางไอ่ เรื่องพระยาคันคาก ล้วนแต่กล่าวถึงการจุดบั้งไฟเพื่อให้แถน (เทวดา) ได้บันดาลให้ฝนตกตามฤดูกาล

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ [ เรื่องที่เกี่ยวข้อง : ชาติพันธุ์ชนเผ่าไทยในอีสาน ] ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด คำที่เสนอในที่นี่รวบรวมมาจากที่กระผมอาวทิดหมู มักหม่วน ได้ตอบไว้ใน Facebook Fanpage มาแล้วแต่ค้นหาย้อนหลังยาก ท่านเว็บมาดเซ่อเลยขอร้องแกมบังคับให้นำมารวบรวมไว้ที่นี่อีกครั้งหนึ่ง แฟนนานุแฟนที่ต้องการทราบความหมายของคำ หรือประโยคใดก็สอบถามเพิ่มเติมมาได้นะขอรับ ยินดีนำมาตอบให้ทราบทั้งในเว็บไซต์และเฟซบุ๊คต่อไป

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

ออนซอน-นาตูห่ง-อึน-ชุ่มอึน-โจกโพก-โจกโหลก-งาบงาบ-ชะงาบ-สะงาบ-พูด

ออนซอน

ภาษาอีสานวันละคำ 2 คำเลย มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ออนชอน" และ "สะออน"

มีคำถามมาว่า มีความสงสัยในภาษาอีสาน 2 คำข้างต้นว่า เหมือนกันหรือต่างกันอย่างไร ถามมาหลายคนแล้วก็ตอบไม่ตรงกัน ก็ขอเฉลยดังนี้ครับ

ออนชอน ว. เพราะพริ้ง สวย งาม น่ารัก อย่างว่า ออนชอนเสียงไก่ขันเนืองข้อน (กา) ใกล้ฮุ่งเค้าครางอั่นออนชอน ขัวนัวเหมือยหมอกฮวายลงข้อน ไฟฟืนใต้ทุกเตาเฮืองฮุ่ง ซว่าซว่าข้าดาตั้งแต่งงาย (สังข์). melodious, beautiful, lovely.

สะออน ก. เป็นภาษาพูด (ควมเว้า) ของชาวอีสาน มีความหมายว่า ชอบใจ, พอใจ, ติดใจ อย่างว่า เนื้ออ่อนเพี้ยงกุทลีกลมไหว คือคู่หงส์คำเหินเมื่อลีลาย้าย สะออนใจเจ้าชายชมสมิ้งเมื่อย หลับบ่ได้ตาพลั้งเพื่อแล (สังข์). to like, be pleased, be satisfied, be enamored with.

คำเรกเป็นคำวิเศษณ์ ขยายให้เห็นความหมายที่แท้จริง เช่น น้องจั่งแม่นงามเป็นตาออนชอนเนาะ บางครั้งสำเนียงและการออกเสียงอาจจะเพี้ยนๆ ไป เช่น ออนชอน ก็ออกเสียงเป็น ออนซอน (เสียง ช. เป็น ซ. ได้) มีหลายอักษรที่คนอีสานออกเสียงต่างกัน เช่น ร. รัก เป็น ฮ. ฮัก เป็นต้น ส่วนคำหลังเป็นกริยาในการพูด เช่น ผัวใหม่เมียสาวคุยกันในห้องนอน ชายหนุ่มเอ่ยขึ้นว่า โอย... จั่งแหม่นข่อยสะออนของเจ้าหลายเด้อ (สะออนหยังน้อ คือ บ่บอกมาโลด)

นาตูห่ง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "นาตูห่ง"

ฝนตกเมื่อเช้าวันนี้ สงสัยจะฟังเพลง "ฝนเทลงมา" ไปด้วย เลยมีแฟนนานุแฟนถามอาวทิดหมูมาว่า "คำว่า 'นาตูห่ง' นี่มันหมายถึงอีหยังอาวทิดหมู" แล้วอาวทิดหมูก็โยนยคำถามต่อมาให้ช่วยอธิบายให้เพิ่นแหน่ เลยขอแยกออกเป็น 3 คำเลย ดังนี้

นา ก็คือ ที่นา ที่ชาวนาใช้ทำนาปลูกข้าวนี่แหละน้อ
ตู ก็คือ กู ข้า ข้อย ผม นี่แหละ ซึ่งหมายถึงตัวผู้พูดหรือผู้ร้องเพลง
ห่ง ก็คือ ลักษณะของน้ำที่เจิ่ง นอง ท่วม นั่นแหละ

เมื่อนำมารวมกันจึงมีความหมายว่า "ให้ฝนตกลงมาท่วมนากูแหน่" นั่นเอง แต่แถวในเมืองบ้านอาวทิดหมูเช้าวันนี้ ชาวบ้านบอกว่าเรือเล็กห้ามออกจากฝั่งเด้อ ทั้งฝั่งอำเภอวารินชำราบ และฝั่งมืองอุบลฯ ท่วมอีกแล้วพี่น้องเอย

มีคนบอกว่า "สาเหตุที่ฝนตกหนักในเขตเมือง เพราะ โฉนดที่นา มันพากันมาอยู่ในธนาคารเบิด พ่ะนะ" แหม่นอยู่บ้ออาว....????

อึน

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "อึน"

บ่ได้เสนอคำภาษาลาวอีสานมานานแล้ว พอดีมีพายุ "โนอึล" เข้ามาถล่ม ก็เลยนึกถึงคำว่า "อึน" ในภา๋ษาอีสานของเฮากะมี แต่ความหมายไม่เหมือนกับ "โนอึล" ภาษาเกาหลีเด้อ (เกาหลี: 노을, อักษรโรมัน: Noul) เป็นชื่อในรายชื่อพายุหมุนเขตร้อนในชุดที่ 3 ของมหาสมุทรแปซิฟิกตะวันตกเฉียงเหนือ ส่งชื่อโดยประเทศเกาหลีเหนือ คำว่า "โนอึล" ในภาษาเกาหลี หมายถึง แสงเรืองในช่วงพระอาทิตย์ขึ้นหรือตก

อึน ว. เปียก ชื้น ผ้าที่ตากแห้งไม่สนิท ผ้ายังชุ่มอยู่เรียก ผ้าอึน อย่างว่า ทุกข์ใช่น้อยฝนเร่งฮวายฮำ สองค่อยเพียรเพลาแพงห่มอึนเอาตุ้ม ผ่อดูวันสูรย์ซ้ายเมโฆเค้าฮ่ม พุ้นเยอ ฟ้าหลั่งเหลื้อมเสียงก้องคื่นเค็ง (สังข์) ผายแครงปั้นผืนอึนเอาตาก แล้วแต่งตุ้มหอมให้ดูดนม ทุกข์ยิ่งล้ำมีท่อสองศรี ในไพรเขียวบ่มีพงศ์เชื้อ เมื่อนั้นสองกษัตริย์ไท้เดินดงหิวหอด เลี้ยงลูกน้อยนานช้ายากแคลน (สังข์). moist, damp, wet.

ชุ่มอึน ว. เปียกชุ่ม ชื้นแฉะ ผ้าที่เปียกถึงตากก็ชุ่มอยู่เรียก ผ้าชุ่มอึน อย่างว่า ผายแครงปั้นผืนอึนเอาตาก แล้วแต่งตุ้มหอมให้ดูดนม (สังข์) ทวายมือเช้ดชุ่มสะใบปุนปั้น (กา). damp.

ความหมายเป๊ะกับพายุเลยทีเดียว เพราะตอนนี้แถวกระท่อมน้อยอาวทิดหมูกะยังอึนๆ จื้นๆ แฉะๆ อยู่ย้อนมีฝนมาเป็นระยะ บ่ได้ขาดเลย

โจกโพก

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "โจกโพก"

มีคำถามมาจากหลานๆ นักเรียนจากทางภาคใต้สอบถามมาว่า "คุณครูสอนภาษาไทยให้นักเรียนหาคำภาษาถิ่นภาคต่างๆ ที่มีความหมายเดียวกันมาเสนอ ผมได้คำว่า "ผมหงอก" อยากทราบว่า คนอีสานเรียกว่าอะไร" (ขอสงวนนาม และชื่อโรงเรียนไว้ เดี๋ยวจะไม่ได้คะแนน รับทราบครับ)

โจกโพก ว. เส้นผมบนศรีษะขาวทุกเส้นเรียก หัวขาวโจกโพก. completely (white, ref. to hair).

คนผมหงอกนั้นทางอีสานจะบอกว่า "โอ.. อ้าย เจ้าคือมาผมขาวโจกโพกแท้หล่ะ" หรือตอนน้ำท่วม (ไม่ว่าอีสาน กลาง ใต้) เหลียวไปทางใดมีแต่น้ำก็จะพูดกันว่า "น้ำท่วมหลาย แนมไปทางใด๋กะขาวโจกโพก" (น้ำท่วมมาก มองไปไกลสุดสายตาก็มีแต่น้ำขาว(สะท้อนแสง)ไปหมด)

ส่วน "แอ่งน้ำ" ในธรรมชาติที่กว้างใหญ่ไพศาล สุดสายตานักจะเรียกกันว่าว่า "โจกโหลก"

โจกโหลก ว. ที่ลุ่มซึ่งเป็นแอ่งใหญ่ เรียก ขุมโจกโหลก. large (of hole or pond).

งาบงาบ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "งาบงาบ"

เป็นคำถามที่ทันยุคมากทีเดียวครับ ตอนนี้คนไทยในเมืองกรุงกำลัง "หันใจงาบงาบ" จากสาเหตุฝุ่น PM 2.5 และโคโรนาไวรัส ที่ประเดประดังเข้ามาในช่วงนี้ มารู้จับความหมายกันหน่อย

งาบงาบ ว. อาการอ้าปากหายใจช้าๆ ของคนเหนื่อยหอบ หรือหายใจของคนกำลังจะตาย เรียก "หันใจงาบงาบ". feebly gasping for breath.

ชะงาบ ว. อ้าปากงาบๆ เหมือนคนกำลังจะตาย เรียกว่า หันใจชะงาบ ชาบงาบ งาบงาบ ก็ว่า. gasping weakly.

สะงาบ ว. หายใจทางปาก คนเจ็บป่วยมีอาการหนักจวนจะสิ้นใจ ต้องหายใจทางปาก หรือปลาในหนองน้ำที่งวดลงจนต้องหายใจทางปาก อย่างว่า ฝูงหมู่ปลาน้อยมังกรแกมนาค ฟองฟาดเต้นตายข้อนสะงาบเงย (สังข์). to breathe through ones mount, gasp.

ปัญหานี้นับวันจะรุนแรงขึ้นทุกวัน ทั้งจากการก่อสร้างอาคารใหญ่สูงในเมืองที่ความเจริญมีมากมาย การคมนาคมขนส่งโดยเฉพาะรถยนต์ที่ใช้เครื่องยนต์ดีเซลเก่าๆ ควันขโมง และจากการเผาขยะ พืชผลการเกษตรเพื่อการทำไร่นาทั่วๆ ไป อย่าเผาเลยครับไถกลบฝังดินให้เป็นปุ๋ยดีกว่า การเผานอกจากจะทำร้ายสัตว์ขนาดเล็กที่อาศัยในบริเวณนั้น ขี้เถ้าที่เกิดจากการเผายังเป็นด่างที่ทำร้ายดินไม่เกิดประโยชน์สักนิดนะครับพี่น้อง

พูด

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "พูด"

จากแฟนานุแฟนหนุ่มน้อยแห่งเมืองน้ำดำ(กาฬสินธุ์) ส่งจดหมายน้อยมาถามว่า "พ่อใหญ่บ้านมาชวนพ่อไปฆ่างัวตกพูดกัน" คำว่า "ตกพูด" นี่หมายความว่าจั่งใด๋น้อครับ "พูด" คือกันกับ "เว้า" บ่ครับ

คำว่า "พูด" ในความหมายของชาวอีสานมี 3 ความหมายตามบริบทที่แตกต่างกัน ดังนี้

พูด ก. เปล่งเสียงออกเป็นถ้อยคำ เรียก พูด, เว้า ก็ว่า. to speak.

พูด ก. พ่นน้ำออกจากปาก เรียก พูด อย่างว่า มณีกาบฮู้อมน้ำพูดพลัน เสด็จผ่านแผ้วผายน้ำพูดพรม (สังข์). to spray water out of mouth.

พูด ก. แบ่งของออกเป็นส่วนๆ เพื่อแบ่งปันกัน เรียก พูด เช่น พูดปลา พูดกบ พูดเขียด พูดซี้น อย่างว่า เสี่ยวเฮาปันพูดน้อยบ่สมส่วนกับขน (ผาแดง). portion, share (of meat from hunting or fishing).

จากคำถามที่ถามมานั่นก็หมายถึง ผู้ใหญ่บ้านมาชวนลงขันซื้อวัวมาฆ่าชำแหละปันส่วนกัน โดยการแบ่งเป็นกองๆ เท่าๆ กัน สมัยแต่ก่อนใช้ตอกไม้ไผ่ร้อยเป็นพวงดังภาพประกอบ แต่สมัยนี้ใช้ถุงก็อปแก๊บสะดวกกว่า อ่านเพิ่มเติมจาก การลงแขก-ตกพูด-แบ่งปัน นะหลาน

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

ภาษาพูดของผู้คนในภาคอีสานนั้นมีหลายสำเนียงที่แตกต่างกันไป ไม่มี "ภาษาอีสาน" นะครับ มีแต่เป็นภาษาพูดดั้งเดิมของชนเผ่าต่างๆ ที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ซึ่งมีหลายกลุ่มชาติพันธุ์ [ เรื่องที่เกี่ยวข้อง : ชาติพันธุ์ชนเผ่าไทยในอีสาน ] ดังนั้น เมื่อท่านเดินทางไปท่องเที่ยวอีสาน ท่านจะได้ฟังสำเนียงเสียงพูดที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละจังหวัด คำที่เสนอในที่นี่รวบรวมมาจากที่กระผมอาวทิดหมู มักหม่วน ได้ตอบไว้ใน Facebook Fanpage มาแล้วแต่ค้นหาย้อนหลังยาก ท่านเว็บมาดเซ่อเลยขอร้องแกมบังคับให้นำมารวบรวมไว้ที่นี่อีกครั้งหนึ่ง แฟนนานุแฟนที่ต้องการทราบความหมายของคำ หรือประโยคใดก็สอบถามเพิ่มเติมมาได้นะขอรับ ยินดีนำมาตอบให้ทราบทั้งในเว็บไซต์และเฟซบุ๊คต่อไป

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14

คำที่น่าสนใจนำมาเสนอในวันนี้คือ...

จ่อล่อ-แล้ว-งันเฮือนดี-ฟ้าวฟั่ง-ป่างง่าง-เกิบ-แต๊ะ-จ้าวจ้าว

จ่อล่อ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "จ่อล่อ"

เป็นคำถามมาจากนักเรียน(คนอีสาน)เกิดใหม่ใหญ่ลุน บ่เคยได้ยินมาก่อนกับคำที่ผู้เฒ่าผู้แก่เว้ากันว่า "กินข้าวเหนียวกับปลาปิ้ง บ่มีแนวซดละคาคอจ่อล่อ" อาวทิดหมูบอกผมแหน่ว่า "จ่อล่อ" คือแบบใด๋น้อ

จ่อล่อ ว. อาการที่ผลไม้ติดคอกลืนไม่ลง หรือกินข้าวเหนียวแล้วกลืนไม่ลง เรียก คาคอจ่อล่อ อย่างว่า ปิ้งตับไก่ของไทกินเอย ไทกินแล้วเสียแนวไก่ต่อ ไนหมากค้อคาคอจ่อล่อ (บ.) ถ้าของใหญ่ว่า โจ่โล่ จ่อล่อแจ่แล่ โจ่โล่เจ่เล่ ก็ว่า. caught in throat (of fruit or nut).

คนอีสานบ้านเฮาเอิ้นว่า "แค้นเข้า" คือ อาการกลืนบ่ลง ติดคอ ต้องมีน้ำล่องคอด้วย การกินข้าวเหนียวจึงควรมีต้มหรือแกงไว้ซดน้ำ ถ้าไม่มีก็ควรมีน้ำเปล่าใส่แก้ว ใส่ขันไว้ใกล้ๆ ตัว รู้สึกฝืดคอให้กินน้ำตาม อันนี้คนแก่เป็นบ่อยไม่ใช่ว่าเคี้ยวไม่แหลก แต่น้ำลาย น้ำย่อยในปากมันน้อย (กะกินเข้าบ่แซบน้อ มันฝืนบ่อยาก กะเลยบ่มีน้ำลาย) ต้องระวังให้มากครับ เด็กน้อยก็มีโอกาสคือกันเด้อ

แล้ว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "แล้ว"

เป็นประเด็นใน "สังคมสื่อโซเชียล" เมื่อเร็วๆ นี้ ด้วยป้ายเขียนบนกระเบื้องแผ่นเรียบหน้างานก่อสร้างว่า "ห้องน้ำไม่แล้ว" แต่ก็ยังมีคนเข้าไปใช้บริการกันอยู่ คนเขียนผิดตรงไหน?

แล้ว ว. เสร็จ สิ้น จบ พูดจบ เรียก เว้าแล้ว ทำเสร็จ เรียก เฮ็ดแล้ว แต่งจบ เรียก แต่งแล้ว อย่างว่า ยุตินั้นเป็งจาลทุกข์โศก ก็หากแล้วท่อนี้ถวายไว้ที่สูงก่อนแล้ว (สังข์). done, finished, ended, already.

"ห้องน้ำไม่แล้ว" ในป้ายจึงมีความหมายว่า "ห้องน้ำยังก่อสร้างไม่เสร็จ" ซึ่งมีแต่คนอีสาน 1000% เท่านั้นที่จะเข้าใจได้ ทีหลังต้องเขียนว่า "ห้องน้ำยังก่อสร้างไม่เสร็จ" หรือ "งดใช้บริการ กำลังก่อสร้าง" หรือ "งดใช้กำลังปรับปรุง" นะจ๊ะพ่อหนุ่มขายแรงงาน มิเช่นนั้นเมื่อมาทำงานต่ออาจจะได้เจอ "บางสิ่งคาจ่อล่อในโถส้วม" เด้อ (ดูความหมายจากคำข้างบน)

งันเฮือนดี

มีอีหล้าคำแพงทางโคราช มายามปู่ยามย่าทางอุบลฯ ได้ยินปู่บอกว่า "อยู่บ้านเฝ้าเฮือนเด้อ มื้อแลงปู่กับย่าสิไป 'งันเฮือนดี' ทางบ้านคุ้มเหนือ" อ้ายทิดหมูบอกน้องหล้าแหน่ว่า "งันเฮือนดี" คืออีหยัง นางบ่เข้าใจ

งัน ก. ทำให้เอิกเกริก ฉลอง สมโภช การฉลองงานเรียก งัน เช่น งันกฐิน งันอัฐะ งันกองบวช งันเฮือนดี (เรือนที่มีคนตายเรียก เฮือนดี) การแสดงมหรสพ เช่น การอ่านหนังสือผูก ร้องลำและการเล่นต่างๆ เรียก งันเฮือนดี. to celebrate.

งันเฮือนดี กะคือไปงานศพนั่นแหละ "งัน" คือ การเฉลิมฉลอง สนุกสนาน คนโบราณเพิ่นบ่ให้เศร้าโศกในงานศพ เพื่อให้ญาติมิตรลืมคนตาย จึงมีมหรสพคับงัน เช่น การร้องลำ การเล่าเรื่องนิทาน การแสดงต่างๆ ส่วน "เฮือนดี" น่าจะมาจาก "เรือนผี" คือ มีคนตาย แต่อยากให้มีความเป็นมงคลไม่น่ากลัว เลยเพี้ยนเป็น "เฮือนดี" นั่นเอง

สมัยนี้การพนันเข้าสิงคน ตามบ้านนอกบ้านนาจะมีพวกผีพนันมาขออนุญาตเจ้าภาพในการเล่นพนัน เช่น โบก โป ไฮโล ไพ่ โดยอาศัยช่องว่างทางกฎหายที่เมื่อก่อนอนุญาตให้เล่นได้ เพื่ออยู่เป็นเพื่อนเจ้าภาพจนสว่าง (นัยว่า ไม่ให้กลัวผี) แต่เดี๋ยวนี้ไม่อนุญาตแล้วหนา อย่าหาทำเด้อ

ฟ้าว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้เสนอคำว่า "ฟ้าว"

ช่วงนี้มีวันหยุดยาว ใกล้เทศกาลปีใหม่ มีการเดินทางท่องเที่ยว เมือยามบ้าน รถกะติด อุบัติเหตุกะหลาย กะอย่าพากัน ฟ้าว ฟั่งฟ้าว ฟ้าวฟั่ง หลายเด้อพี่น้องเอย

ฟ้าว ว. รีบ ด่วน อย่างว่า การอวนมีเฮียกหามาฟ้าว (กาไก) ฟ้าวบวชฟ้าวสิก ฟ้าวเอาเมียฟ้าวปะ (ภาษิต) ค่าวค่าวดิ้นดิ้นดั่นหิวกระหาย เขาค่อยเฟือแขนขุนฮอดเฮือนทังฟ้าว มาดาย้านกลัวตายดับหน่อ ชักนวดน้าวสองเจ้าจิ่งคืน (ฮุ่ง). hurrying, urgent, rushed.

ฟั่ง ว. รีบ ด่วน ทำโดยอาการรีบด่วนเรียก ฟั่ง อย่างว่า กวาดไพร่เข้าเมืองใหญ่ในปะกัน แมนก็ถือพลายโดยกล่าวเอาเจืองเจ้า กูก็ถอยแฮงฟ้าวฉับพลันทังฟั่ง เจ้าหมื่นม้าวเมือแท่นนางเฟือ (ฮุ่ง) โทเรใจฟั่งมโนปานม้า (กาไก) บาคราญท้าวจานางทังฟั่ง (กา) ยังหิวไห้อาทรทังฟั่ง (สังข์). hurried, rushed, urgently.

ฟ้าวฟั่ง ว. รีบเร่ง อย่างว่า อันใดเป็นตาหย้ำให้ทำกินฟ้าวฟั่ง อย่าได้นั่งเค้าเม้าคอยถ้าแต่เขา (ย่า). hurried, rushed, urgent.

ฟั่งฟ้าว ว. รีบด่วน รีบด่วนเรียก ฟั่งฟ้าว อย่างว่า ม้าก็ทยานฟั่งฟ้าวเถิงท้าวบ่นาน (กาไก). hurried, rushed, urgently.

ไปไหนมาไหน เดินทางขอให้มีสติเพื่อความปลอดภัยของทุกคน ไม่ใช่แต่เราแต่เพื่อครอบครัวของเรา ญาติ มิตร และผู้ร่วมเดินทางอื่นๆ ปลอดภัยไปด้วยกัน

ป่างง่าง

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "ป่างง่าง"

มื้อแลงวานนี้มีคนหงายท้องป่างง่าง ย้อนคึดว่าคนอื่นสิคึดคือนักการเมืองซั่วๆ บ่รับร่างรัฐธรรมนูญแน่นอน บาดห่าผลออกมาเลย "หงายท้องป่างง่าง เจ็บปางตายเลยทีเดียว"

ป่างง่าง ว. ลักษณะที่ผู้ใหญ่ล้มเรียก ล้มป่างง่าง เด็กล้มเรียก ล้มแป่งแง่ง. describes appearance of adult who has fallen down.

ยืมรูปลูกหล่าที่บ้านมาประกอบ (ตาลตาล กับน้องจัมโบ้ก็นอนหงายป่างง่าง คือกัน)

เกิบ

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "เกิบ"

เกิบ น. รองเท้า รองเท้าของคนธรรมดาเรียก เกิบ ของพระราชามหากษัตริย์เรียก เกิบแก้ว. shoes.

คำที่เกี่ยวเนื่อง "เกิบแต๊ะ" มีความหมายว่า

แต๊ะ น. รองเท้าแตะ รองเท้าชนิดไม่หุ้มส้น ทำด้วยไม้งิ้ว ไม้ทองหลาง เรียก รองเท้าแต๊ะ เกิบแต๊ะ ก็ว่า. thongs (footwear), flip-flops.

มีเพลงร้องกันเล่นๆ ว่า "เชิบๆๆ หมาคาบเกิบเข้าป่าบักนัด..." ยามไปเอาบุญนำวัดนำวา หรือเฮือนชานบ้านอื่นระวังเขาลักเกิบเด้อ ผู้ลางคนใส่คู่งามๆ ของหมู่เมือบ้านถิ่มคู่ฮ้างๆ ไว้ต่างหน้าซั่นดอกวา แม้แต่เกิบพระก็ไม่เว้นจนกระทั่งพระ-เณรต้องใช้อารมณ์ศิลปินสลักที่เกิบว่า "เกิบพระ - เกิบเณร" ดังภาพ

จ้าวจ้าว

ภาษาอีสานวันละคำ มื้อนี้ขอเสนอคำว่า "จ้าวจ้าว"

จ้าวจ้าว ว. อาการปวดระบม ปวดระบมเรียก ปวดจ้าวจ้าว อย่างว่า ปวดจ้าวจ้าวคือผ้ำบ่มหนอง (บ.). dull (ache), sore.

จ้าว น. ชื่อพรรณข้าวจำพวกหนึ่ง มีสองชนิด คือ ข้าวเหนียว และข้าวจ้าว เข้าเจ้า ก็ว่า อย่างว่า เข้าเหนียวกับเข้าเจ้า ปนกันบ่มีเบื่อ คือดั่งเชื้อพี่น้องปนได้แฮ่งมัน (บ.). rice (not glutinous rice).

แม่หญิงเจ้าปวดระบม รู้สึกปวดจ้าวจ้าว ก็เพราะพี่หมื่นใช้สมุนไพรผิดนี่เอง (ตามเทรนด์มาแฮงกับเขาหน่อยหนึ่งน้อ) เป็นอาการเจ็บปวดกล้ามเนื้อเพราะการทำงานหนัก การถูกทุบตีจนกล้ามเนื้อช้ำ ต้องประคบด้วยสมุนไพรนะออเจ้า 😍🥰😘

หน้าที่ : 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14